کدام دشمن خطرناک‌تر است

به گزارش خبرنگار ایکنا، سومین جلسه از سلسله مباحث «جهاد و مقاومت علوی» به همت باشگاه قرآنی دانشجویان نور سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور(جهاددانشگاهی) و با همکاری کانون قرآن و عترت دانشگاه علوم پزشکی بابل به انگیزه ایامی که در آن به موضوع جهاد و مقاومت در آیات و روایات بیش از پیش توجه می‌کنیم با سخنرانی محمدهادی یدالله‌پور، دانشیار علوم و معارف دانشگاه علوم پزشکی بابل و با موضوع «دشمن‌شناسی در نهج‌البلاغه» برگزار شد. 

ضرورت همه‌زمانی جهاد در زندگی عزتمندانه در کلام امیر(ع)

در بحث گذشته به این مسئله پرداخته شد که جهاد، انسان را عزیز می‌کند و مایه اعتلا و عزت جامعه مسلمین است و اگر جامعه‌ای از این موضوع رویگردانی کند، خود را ذلیل کرده است. در این مجال و در ادامه مباحث معرفتی در تبیین مسئله جهاد، به فرازهایی از نهج‌البلاغه اشاره شد که به ضرورت شناخت دشمن و ناظر به مسائل اجتماعی اکنون در جامعه پرداخته شد. گزیده‌ای از مباحث این نشست را در ادامه می‌خوانیم:

در این جلسه به بحث دشمن‌شناسی در نهج‌البلاغه می‌پردازیم. شاید این بحث به ما کمک کند که بتوانیم یک رفتار درست و مدبرانه‌ای را در مقابله با هجوم و حملات دشمنان به کار بگیریم. انسان از گذشته‌های دور و در مواجهه با دشمنان و خطراتی که او را تهدید می‌کرد، همواره تلاش کرد تا اولا دشمن و خطر را بشناسد و دوما تلاش کند در مقابل دشمن موفق عمل کند. یک نگاه طبیعی در وجود موجودات زنده است، هنگامی که به او خطر و آسیبی می‌رسد مقابله می‌کند یا راه فرار و مخفی شدن را پیش می‌گیرد. آدمی در مقابل خطرهایی که در مقابلش هست هنگامی که خطر را شناخت راه مقابلش را هم طی خواهد کرد. شما در طبیعت نگاه کنید آدمی هنگامی که میکروب‌ها را شناخت راه مبارزه با آن‌ها را هم به دست می‌آورد. یکی از مشکلاتی که در حوزه بیماری سرطان داریم ناشناخته بودن این بیماری است و چیزی که باعث می‌شود، مسیر درمان سخت شود ناشناخته بودن دشمن است. در حوزه طبیعت، حکومت، اخلاق و در حوزه رشد شخصیت انسانی، قطعا دشمنانی وجود دارند.

در روایات آمده که دشمن‌ترین دشمنان شما هوای نفس شماست که در درون شما قرار دارد، عرفا و علمای اخلاق ما در دشمن‌شناسی معتقد بودن که باید از خودمان شروع کنیم و بیدار باشید و دشمن را ببینید و با او مبارزه کنید. راه مبارزه در آیات و روایات و معارف وحیانی به ما آموزش داده شده است. یکی از مسائلی که در نهج‌البلاغه مورد توجه حضرت امیرالمومنین(ع) قرار گرفته و مخاطبان خود را نسبت به آن آگاهی دادند، بحث دشمن‌شناسی است. حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه دشمن را به دو دسته، دشمنان ظاهری و دشمنان پنهانی بیان می‌کنند و می‌فرمایند، سست‌ترین دشمن‌ها دشمن ظاهری است و خطرناک‌ترین دشمن، دشمن پنهانی است.

دشمن آشکار، سست‌ترین نقشه‌ها را دارد و آدمی آمادگی برای مقابله با او را دارد، اما گاهی دشمنی با مکر و حیله‌های پنهانی است که این دشمنی خطرناک است، چرا که بعضی مواقع در لباس دوستی دشمنی اتفاق می‌افتد و یا بعضی مواقع در لباس سپاس یا نفاق این دشمنی اتفاق می‌افتد و آدمی احساس نمی‌کند که این دشمن اوست.

حضرت امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: بزرگترین دشمنان کسانی‌اند که حیله‌های خصمانه خود را مخفی می‌کنند، در رابطه با شما نیرنگ می‌کنند و حقیقت خودشان را افشا نمی‌کنند و به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی از دوستان صمیمی شما هستند، نقشه‌های خطرناک دشمنی خودشان را ظاهر نمی‌کنند و آن را مخفی نگه می‌دارند و این همان چیزی است که آدمی از اصل غافل‌گیری در حملات دشمن باید به آن توجه داشته باشد. حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه هوشیاری در مقابل دشمن را بسیار تأکید دارند که به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم.

دشمن را نباید دست کم گرفت

حضرت امیر(ع) می‌فرمایند آدمی نباید هیچ دشمنی را دست کم بگیرد. اگر دشمنی که ضعیف است، دست کم بگیرید و دچار غرور شوید، ممکن است شاهد تجربه حادثه‌ای باشید که در جنگ احد اتفاق افتاده است. در جنگ احد لشکر اسلام پیروز میدان بود، اما افرادی به امید غنیمت بیشتر، جنگ را رها کردند و تصورشان این بود که دشمن شکست‌ خورده و فرار کرده است. بعضی مواقع کوچک شمردن دشمن باعث می‌شود که ما آن دقت و استواری در نقشه‌ها و برنامه‌ها را نداشته باشیم. حضرت علی(ع) می‌فرمایند از نقشه‌ها و نیرنگ‌های دشمن در امان نباشید حتی اگر  به ظاهر از شما سپاسگزاری می‌کنند.

بعضی مواقع کسانی که ساده لوح‌اند وقتی می‌بینند دشمن می‌گوید که شما چقدر قوی هستید و توانتان چقدر بالاست به غفلت می‌افتند. اکنون همه دنیا فهمیده است که ایران چه قدرتی دارد؟ اما این صدا از ناحیه دشمن می‌تواند جزء نقشه‌های شیطانی آن‌ها باشد. حضرت علی(ع) می‌فرماید: کسی که از دشمنش غفلت کند و به خواب برود، نقشه‌های خطرناک دشمن او را بیدار خواهد کرد. در طول تاریخ می‌بینیم، چقدر غفلت‌ها و بی‌توجهی‌های ما باعث شده که دشمن را کوچک بشماریم و این آسیب‌زننده است. شاید آن روزی که دشمنان پیامبر اکرم(ص) در جنگ‌های احد، خندق و خیبر مختلف ایستادن، آنقدر احساس خطر وجود نداشت نسبت به زمانی که با لباس دین در مقابل حضرت علی(ع) ایستادند و کسانی که ایشان را جدی نگرفتند و فریادهایشان را نشنیدند و نسبت به هشدارهای حضرت توجه نکردند آسیب‌های  جدی‌تری  متحمل شدند.

هشدار امام علی(ع) به مالک اشتر

حضرت علی (ع) در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه که به عهدنامه مالک اشتر مشهور است، تذکری را به مالک اشتر می‌دهند؛ از دشمنت بر حذر باش حتی پس از اینکه صلح را پذیرفت؛ بعد از صلح خیالت راحت نباشد حالا دیگر جنگ به پایان رسیده، چرا که دشمن بعضی مواقع تن به صلح می‌دهد تا این‌که تو را دچار غفلت کند. حضرت می‌فرماید، دوراندیشی‌ات را به کار بگیر و خوش‌بینی خودت را متهم کن. کسی می‌تواند بازی شطرنج را با پیروزی تمام کند که نقشه‌های حریف خودش را پیش از اقدام بداند. یکی از ویژگی مؤمن دوراندیشی است، به تعبیر امیرالمومنین(ع) مؤمن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود، یک بار آسیب خورد حتماً مراقبت می‌کند که آسیب دیگری نخورد، به غفلت نمی‌افتد که از این فرصت کسی سوءاستفاده نکند، مراقبت لحظه به لحظه. یعنی صلح آغاز یک حرکت ایمن نیست، باید مراقب باشید باید دوراندیش باشید، باید نقشه‌های دشمن را ببینید و تحرکات او را زیر نظر بگیرید. روابطی که با دیگران ایجاد می‌کنید مراقبت و به جهانیان مواضع خود را اعلام کنید، برای انسان‌های آزاده جهان تببین کنید دشمن با چه نقشه‌هایی به شما حمله کرده است. حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه به ما سفارش کردند که در مواجهه با دشمن مراقب باشیم.

جنگ نرم؛ شایعه، تفرقه و ایجاد ناامنی

در جنگ نرم، دشمن از یک ابزارها و رسانه‌هایی استفاده می‌کند که شاید اثرش از جنگ سخت کمتر نباشد. در جنگ نرم باورها، ارزش‌ها و فرهنگ جامعه هدف نقشه شوم دشمن قرار می‌گیرند که در این زمینه باید مراقب بود. یکی از شیوه‌های دشمن در جنگ نرم شایعه‌سازی است، کاری که دشمن در جنگ نرم با استفاده از ابزار‌های متعدد و با رسانه‌های مختلف صوتی، تصویری، مکتوب قصد انجام آن را دارد و از هر فضایی که از دستش برمی‌آید بهره می‌گیرد تا به هدف خودش برسد و هدف او چیزی جز آسیب زدن نیست.

در زمان پیامبر اکرم(ص) نیز همین گونه بوده است که شایعه رواج می‌دادند، وارد جامعه می‌کردند و جامعه‌ای که تن به شایعه می‌دهد رشد فکری بالایی ندارد، بیشتر شکار می‌شود. حضرت علی(ع) می‌فرمایند من مثل معاویه نیستم که نیرنگ بزنم، چرا که اگر می‌خواستم از معاویه قوی‌تر بودم. بعضی افراد در آن زمان تحلیل می‌کردند که معاویه چقدر با سیاست است، سیاستی که همراه فریبکاری و دروغ باشد مورد تایید دین ما نیست. حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه بارها به جریان قتل جناب عثمان پرداخته و به کسانی که خود را خونخواه عثمان می‌دانند متعدد پرداخته‌اند که چرا آن‌ها می‌خواستند از این مظلومیتی که ادعا می‌کردند سوءاستفاده کنند و این همان جنگ نرم است.

در جنگ احد حتی شایعه کردن پیامبر(ص) شهید شده و بعضی از لشکریان و  صحابه فرار کردند، نقشه‌ای که در یک زمان با به جریان انداختن بازار شایعات جامعه را به تشویش انداختند.

دشمن با ایجاد تفرقه در جامعه و ایجاد بدبینی نسبت به حاکمان، نقشه‌های خودش را به جامعه هدف خودش پیاده می‌کند. وقتی جامعه باورها و ارزش‌های خود را از دست بدهد، سال‌ها باید بابت آن هزینه دهد. دشمن در جامعه رعب و وحشت ایجاد می‌کند و حمله‌های خود را غیر قابل پیش‌بینی می‌کند و عمق مسائل را به گونه دیگر نشان می‌دهد و جامعه را ناامن و فشار اجتماعی ایجاد می‌کند و این همان فضای جنگ نرم دشمن است. دشمن در فضاهای رسانه‌ای خود القا می‌کند که شما توانایی ندارید تا شما را ضعیف جلوه دهد و از طرفی چهره حق به جانب می‌گیرد، شما در غزه می‌بینید که چگونه دشمن به خود حق می‌دهد، در خصوص جنگ 12 روزه هم به همین صورت بود و طوری جلوه دادند که گویی ایران شروع‌کننده بوده است. باید توجه کرد که دشمن در دشمنی خودش ذره‌ای کوتاه نیامده و ما باید با آگاهی، بیداری و توجه مراقبت کنیم، فریب دشمن را نخوریم و نگذاریم که دشمن به خواسته و اهداف خودش برسد.