حذف صفر از پول ملی؛ امیدی واهی در غیاب اصلاحات ساختاری

حذف چهار صفر از پول ملی که اخیراً کلیات آن در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تصویب شده و احتمالاً به زودی به صحن علنی مجلس می‌رود، از جمله موضوعاتی است که به‌عنوان راهکاری برای ساده‌سازی نظام پولی و کاهش پیچیدگی‌های حسابداری مطرح شده است اما این طرح با واکنش‌های مختلف کارشناسان اقتصادی روبه‌رو شده و از منظر بسیاری اقدامی ناکافی و صرفاً ظاهری است که نمی‌تواند به تنهایی به حل مشکلات اقتصادی و مهار تورم منجر شود.

کامران ندری، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با ایکنا، در این باره گفت: حذف چهار صفر از پول ملی ضرورت چندانی ندارد و در شرایط کنونی اقتصاد کشور، بهتر است مجلس وقت و منابع خود را صرف موضوعات و مسائل کلان‌تر و اساسی‌تر کند. با این حال، این اقدام به‌طور کلی زیان‌آور نیست و می‌تواند از نظر فنی به ساده‌سازی محاسبات حسابداری، ثبت ارقام در صورت‌های مالی و گزارش‌های اقتصادی کمک کند.

وی ادامه داد: امروزه با توجه به رشد استفاده از پرداخت‌های الکترونیکی و دیجیتال، کاربرد اسکناس و مسکوکات در معاملات روزمره بسیار کاهش یافته است. تورم بالا باعث شده ارزش این پول‌های خرد به شدت کم شود و به همین دلیل گردش اسکناس و مسکوکات عملاً کمرنگ شده است. حذف صفرها می‌تواند در کوتاه‌مدت تا حدودی باعث شود که مسکوکات بیشتر مورد استفاده قرار گیرند اما این تأثیر بیشتر جنبه ظاهری دارد.

اثر روانی حذف صفرها بر تورم

ندری با بیان اینکه برخی می‌گویند یکی از اثرات حذف صفر از پول ملی کاهش اثرات روانی تورم در جامعه است، گفت: ولی برعکس، اینکه حذف صفرها بتواند به کاهش تورم روانی یا حتی واقعی کمک کند، باور چندانی ندارم. ریشه‌های تورم در ایران عمیق و ساختاری هستند و ناشی از عوامل واقعی مانند کسری بودجه دولت، تحریم‌ها، مشکلات بانکی، ناسالم بودن برخی فعالیت‌های اقتصادی و بحران صندوق‌های بازنشستگی است.

این کارشناس اقتصادی افزود: تا زمانی که این مسائل بنیادین و ساختاری حل نشوند، اصلاحات ظاهری مانند حذف صفرها نمی‌تواند اثر واقعی و پایدار داشته باشد. مشکل این است که برخی فکر می‌کنند تغییرات در واحد پولی می‌تواند به تنهایی تورم را کنترل کند که کاملاً اشتباه است.

ندری با انتقاد از نحوه تصویب این طرح در مجلس گفت: متأسفانه در متن این طرح تغییراتی وجود دارد که نشان می‌دهد نمایندگان مجلس اشراف کاملی بر موضوع ندارند. به طور مثال، پیشنهادی مطرح شده که پس از حذف چهار صفر، ریال جدید معادل ۱۰۰ قران باشد. این ایده نه تنها بی‌معنی است، بلکه از نظر اقتصادی و کاربردی غیرعملی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) توضیح داد: اگر چهار صفر حذف شود، هزار تومان به یک ریال جدید تبدیل می‌شود. حالا اگر بخواهیم این ریال جدید را به ۱۰۰ واحد کوچک‌تر یعنی قران تقسیم کنیم، این قران عملاً واحدی است که هیچ کاربردی در اقتصاد امروز ندارد و همانند واحد پولی دینار است که سال‌ها پیش به کار می‌رفت و اکنون بلااستفاده است.

تجربه کشورهای دیگر؛ اصلاحات پولی پس از کنترل تورم

ندری درباره تجارب دیگر کشورها در حذف صفر از پول گفت: بسیاری از کشورها، مثل ترکیه، بارها مجبور شده‌اند صفرهای پول خود را حذف کنند. ولی نکته مهم این است که این کشورها این اقدام را پس از مهار تورم انجام داده‌اند، یعنی اصلاحات پولی در انتهای فرایند سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی قرار دارد.

وی ادامه داد: در مقابل، ما در ایران شاهد هستیم که حذف صفرها در شرایطی انجام می‌شود که هنوز تورم کنترل نشده است و احتمال دارد دوباره در سال‌های آینده مجبور به حذف صفرهای بیشتری شویم. این موضوع بیانگر ضعف در حکمرانی اقتصادی و نبود برنامه جامع است.

پیامدهای کوتاه‌مدت حذف صفرها؛ تورم گذرا و رُند شدن قیمت‌ها

کارشناس اقتصادی در رابطه با آثار کوتاه‌مدت این اصلاح گفت: ممکن است در ماه‌های ابتدایی با حذف صفرها شاهد افزایش اندکی در تورم باشیم؛ چرا که فروشندگان معمولاً قیمت‌ها را رُند می‌کنند و این رُند شدن می‌تواند به افزایش جزئی قیمت‌ها منجر شود اما این تورم گذرا است و تأثیر بلندمدت آن بسیار محدود خواهد بود.

وی تأکید کرد: تورم واقعی به مشکلات ساختاری و واقعی اقتصادی بستگی دارد و نه به اصلاحات ظاهری واحد پولی.

ندری درباره تغییر واحد پول ملی گفت: تعریف واحد پولی جدیدی به نام قران که قرار است ۱۰۰ برابر کمتر از ریال جدید باشد، عملاً شوخی تلخی است و هیچ کاربرد عملی ندارد. ما تجربه تاریخی داریم؛ همانند دینار که زمانی واحد پولی رایج ایران بود ولی اکنون دیگر استفاده نمی‌شود.

وی افزود: اگر قرار باشد واحد پولی جدیدی تعریف شود، بهتر است همان ریال جدید حفظ شود و تقسیم‌بندی‌های کوچک‌تر که کاربردی ندارند، حذف شوند. این موضوع نشان می‌دهد نمایندگان مجلس در این زمینه فاقد مطالعه و کارشناسی لازم هستند.

پیشنهاد تغییر واحد پول ملی به تومان؛ رویکردی منطقی اما ناتمام

ندری درباره پیشنهاد دولت مبنی بر تغییر واحد پول ملی به تومان گفت: پیشنهاد تغییر واحد پولی به تومان، همانند بسیاری از کشورها، ایده قابل قبولی است که مردم با آن راحت‌تر ارتباط برقرار می‌کنند اما نکته مهم این است که این تغییر باید با برنامه‌ریزی دقیق و در بستر سیاست‌های کلان اقتصادی انجام شود، نه اینکه صرفاً به‌صورت ظاهری و بدون حل مشکلات ریشه‌ای اقتصادی اجرا شود.

کارشناس اقتصادی با تأکید بر ضرورت اصلاحات ساختاری گفت: اصلاحات پولی، از جمله حذف صفرها، باید آخرین مرحله در فرایند مهار تورم باشد. ابتدا باید مشکلات اساسی اقتصادی کشور حل شوند؛ کسری بودجه، تحریم‌ها، مشکلات بانکی و صندوق‌های بازنشستگی، باید مدیریت و اصلاح شوند. در غیر این صورت، اصلاحات پولی صرفاً جنبه ظاهری و شکلی دارد و نمی‌تواند به بهبود واقعی شرایط اقتصادی منجر شود. در حال حاضر، حذف صفرها بیشتر یک اقدام نمادین است و از نظر من، مجلس باید به جای پرداختن به این موضوعات، بر مسائل کلان‌تر و راهبردی‌تر تمرکز کند.

گفت‌وگو از سعید امینی