تقیه ابن قولویه(ره) در زیارت عاشورای کامل‌ الزیارات + فیلم

زیارت پرنور عاشورا از ناحیه مقدسه ربوبی صادر شده است؛ بنابراین زیارت عاشورا، حدیث قدسی است و نسبت به سایر زیارات امتیاز دارد. از دیدگاه شیعه، آیین اسلام دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبّری؛ یکی محبت به پیامبر و اهل‌ بیت (علیهم السلام) و دیگری بغض و کینه دشمنان آن پاک‌سیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، از دیدگاه عقل و همچنین از منظر نقل، آن‌چنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحت خرد و با مراجعه‌ای اندک به منابع اصیل اسلامی؛ آیات کریمه قرآن، روایات نبوی و سخنان اهل‌ بیت (علیهم السلام) جای هیچ تردیدی در آن باقی نمی‌ماند. 

از جمله منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فقره‌های متعددی، به برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) تصریح شده است. 

خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشورا پژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش نوزدهم این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:

کسانی که ادعا کرده‌اند در زیارت عاشورا تحریف رخ داده و به خصوص عبارات پایانی زیارت عاشورا در زمان صفویه به این زیارت افزوده شده است، دلایل متعددی ارائه کرده‌اند. مهمترین دلیل آنان، مصباح المتهجد، نسخه نقاش رازی بود که به تفصیل در گفتارهای پیشین در مورد آن نسخه و نیز تقیه شیخ طوسی در آن تحریر توضیح دادم.
در گذشته به تقیه مرحوم علامۀ حلی در منهاج‌الصلاح و نیز تقیه علی‌بن محمد تمیمی سبزواری در کتاب ذخیره الآخرة اشاره کردم. بحث مفصل دربارۀ تقیه این دو دانشمند بزرگوار شیعه را در کتاب «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» آورده‌ام؛ اما مهمتر از این دو، کتاب ارزشمند کامل‌الزیارات است؛ در این کتاب شاهدیم عبارات پایانی زیارت عاشورا به شکل دیگری نقل شده است.
در کامل‌الزیارات این‌گونه می‌خوانیم: «اللهم خص اول ظالم ظلم آل نبیک باللعن ثم العن اعداء آل محمد من الأولین و الآخرین؛ اللهم اللعن یزید و أباه و اللعن عبیدالله بن زیاد و آل مروان و بنی أمیة قاطبة الی یوم القیامة». در این کتاب مهم، عبارات پایانی زیارت عاشورا متفاوت شده است.

بنده دربارۀ عبارات پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات عرض کردم: خود ابن قولویه قمی، یا راوی کتاب که شخصی به نام بوشنجی است و یا کسانی که بعد از او این کتاب را استنساخ کرده‌اند، این عبارات را از روی تقیه تغییر داده‌اند.

ما احتمال تقیۀ خود ابن قولویه را کاملاً موجه می‌دانیم؛ زیرا احتمالاً زمان ولادت مرحوم ابن قولویه حدود سال 290 قمری است، به دلیل اینکه ایشان شاگرد سعد بن عبدالله اشعری قمی بوده است و او در سال 299 یا 301 قمری به رحمت ایزدی پیوسته است؛ اکنون اگر در هنگام درگذشت استاد، سن ابن قولویه را حدود ۱۰ سال بدانیم، زمان ولادت او با حدود سال ۲۹۰ قمری متناسب می‌شود. براساس گزارش قطب راوندی، ابن قولویه در سال 339 وارد بغداد شد و در سال 369 قمری به رحمت ایزدی پیوست. او حدود 30 سال در بغداد اقامت داشت. 

شواهدی که در کتاب ارائه کرده‌ام نشان می‌دهد کامل‌الزیارات در اواخر این دوره 30 ساله تألیف شده که مقارن با حکومت آل‌بویه بر بغداد است؛ همان‌گونه که در تقیه شیخ طوسی در بغداد در گفتارهای پیشین گذشت، در این دوره حوادث و درگیری‌های خونینی در بغداد رخ می‌داده و ابن قولویه هم مانند شیخ طوسی شاهد این درگیری‌ها بوده است؛ به همین دلیل انگیزه و زمینه برای تقیه آن دانشمند بزرگوار شیعه وجود داشته است.

این موارد، شواهد بیرونی است. ان‌شاالله در گفتارهای آینده شواهد درونی را هم تقدیم خواهم کرد.