حوزه‌های علمیه؛ ضرورت تحول یا از دست رفتن میدان

تحول در حوزه‌های علمیه همواره یکی از دغدغه‌های اصلی متفکران دینی و رهبران انقلاب اسلامی بوده است. بیش از پنجاه سال پیش، شهید مطهری(ره) با نگاهی روشن‌بینانه هشدار داد که اگر حوزه‌های علمیه نتوانند به‌طور مؤثر پاسخ‌گوی نیازهای فکری، اجتماعی و فرهنگی جامعه باشند، عرصه اصلاحات اجتماعی به دست جریان‌هایی خواهد افتاد که نسبت به دین بی‌اعتنا هستند. ایشان بر این باور بود که روحانیت نمی‌تواند نقش هدایتگری خود را نادیده بگیرد و اگر از موقعیت خود در جهت پاسخگویی به خواسته‌های ملت بهره نبرد، زمینه شکل‌گیری قبله‌های نوظهور اجتماعی و فرهنگی فراهم خواهد شد. 

امروز این هشدار بیش از هر زمان دیگری ملموس است. جامعه ایران به ویژه نسل جوان، نیازمند تحولات سریع و اصلاحات بنیادین در عرصه‌های مختلف است و عطش فکری و اجتماعی این نسل اگر ازسوی حوزه‌های علمیه پاسخ داده نشود، می‌تواند توسط جریان‌های سکولار و بعضا بی‌اعتقاد به دین هدایت شود؛ جریانی که با بهره‌گیری از مطالبات جامعه، نقش‌آفرینی خواهند کرد و این موضوع می‌تواند موجودیت دینی و فرهنگی جامعه را تهدید کند. 

رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همواره بر ضرورت تحول در حوزه‌ها تأکید داشته‌اند و بر شکل‌گیری حوزه‌ای «نیازشناس، زمان‌شناس و تحول‌آفرین» تأکید کرده‌اند و این امر بیانگر این نکته است که تحول حوزه تنها یک ضرورت فکری نیست، بلکه یک ضرورت ساختاری و مدیریتی است تا بتواند پاسخگوی نیازهای روز جامعه باشد و نقش پیشتاز اصلاح و عدالت‌خواهی را حفظ کند.  

ایکنا در همین راستا و جهت بررسی ضرورت تحول در حوزه‌ها به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام سیدمهدی رفیعی‌راد، مدیرکل سابق تشکیلات و قوانین حوزه‌های علمیه پرداخته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.

ایکنا ـ‌ شهید مطهری در آثار خود بارها نسبت به آینده روحانیت هشدار داده‌اند. این هشدارها چه نسبتی با وضعیت امروز حوزه دارد؟ 

شهید مطهری پنجاه سال پیش هشدار داده بود که اگر حوزه‌های علمیه نتوانند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه باشند، میدان اصلاحات اجتماعی به دست جریان‌های سکولار خواهد افتاد. امروز این هشدار بیش از هر زمان دیگری به واقعیت نزدیک شده است. در همین زمینه، رهبر معظم انقلاب نیز بر ضرورت تحول ساختاری و شکل‌گیری حوزه‌ای «نیازشناس و زمان‌شناس» تأکید کرده‌اند.

شهید مطهری در 10 گفتار تأکید کرد که اگر روحانیت نتواند با نگاهی روشن‌بینانه و ساختاری منسجم به نیازهای جامعه پاسخ دهد، اصلاحات به دست کسانی خواهد افتاد که نسبت به دین بی‌اعتنا هستند. ایشان به‌صراحت هشدار داد که «اگر اسلام و روحانیت به حاجت‌ها و خواسته‌های بلند ملت پاسخ مثبت ندهند، به سوی قبله‌های نوظهور خواهند رفت.» امروز مشاهده می‌کنیم که این سخن همچنان تازه و پرمعناست و جامعه ما بیش از گذشته به آن نیاز دارد.

ایکنا ـ  این هشدار شهید مطهری در شرایط امروز جامعه ایران چگونه قابل تبیین است؟ 

جامعه ایرانی، به‌ویژه نسل جوان، عطش اصلاح و تحول در عرصه‌های مختلف را دارد و خود را در مقایسه با ملت‌های دیگر نیازمند پیشرفت سریع می‌بیند. اگر روحانیت نتواند پاسخ‌گوی این عطش باشد، جریان‌های سکولار و بعضاً بی‌اعتقاد به دین، با بهره‌گیری از مطالبات اجتماعی، نقش‌آفرینی خواهند کرد و این رخداد می‌تواند موجودیت دینی جامعه را تهدید کند. 

ایکنا ـ‌ رهبر معظم انقلاب نیز در سال‌های اخیر بر تحول در حوزه‌ها تأکید داشته‌اند؛ این تأکید را در چه چارچوبی باید دید؟

رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام خود به مناسبت صدمین سالگرد حوزه‌های علمیه، از لزوم شکل‌گیری حوزه‌ای «نیازشناس، زمان‌شناس و تحول‌آفرین» سخن گفتند. این نشان می‌دهد حوزه باید هم از نظر علمی و هم از نظر مدیریتی بازنگری عمیقی داشته باشد تا بتواند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه امروز باشد. 

ایکنا ـ  شما به مسئله ساختار و شبکه روحانیت اشاره کردید. حوزه در این زمینه چه چالش‌هایی دارد؟ 

امروز یکی از چالش‌های جدی حوزه، فقدان یک شبکه منسجم در سطح معنوی و مدیریتی است. در گذشته، پیوند طبیعی میان طلاب، روحانیون و مراجع تقلید، نوعی مدیریت جمعی ایجاد می‌کرد. اما امروز طلبه پس از سال‌ها تحصیل، غالباً به‌طور منفرد وارد میدان می‌شود. این انقطاع ارتباطی، توان حوزه در هدایت جامعه را کاهش داده و نیازمند بازسازی جدی است. 

ایکنا ـ  اگر حوزه نتواند این بازسازی و تحول را انجام دهد، چه پیامدی در انتظار است؟ 

اگر حوزه‌های علمیه نتوانند در جایگاه پیشتاز اصلاح و عدالت‌خواهی قرار گیرند، میدان به دست جریان‌های دیگر خواهد افتاد. این جابه‌جایی فقط تغییر در صحنه اجتماعی نیست، بلکه می‌تواند مسیر عدالت‌طلبی را به بیراهه بکشاند. امروز بیش از هر زمان دیگر، هم هشدار شهید مطهری و هم مطالبه رهبر معظم انقلاب پیش روی حوزه‌ها قرار دارد؛ بدین معنا که یا روحانیت باید پرچمدار اصلاح و عدالت شود و یا باید بپذیرد که میدان به دست جریان‌های غیر دینی خواهد افتاد.