اندیشه امام خمینی(ره) در خصوص وحدت امت و حفظ چهره مذهب

آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد درس خارج حوزه علمیه به مناسبت هفته وحدت یادداشتی با عنوان «فقه العظائم و جایگاه آن در هندسه اجتهادی امام خمینی(ره)» در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه با هم می‌خوانیم: 

در منظومه فکری حضرت امام خمینی(ره)، شریعت تنها مجموعه‌ای از احکام جزئی و پراکنده نیست، بلکه نظامی غایت‌مند است و در این نظام، برخی اوامر و نواهی، جایگاهی ممتاز دارند. ایشان این دسته را عظائم شريعت (يا مهمات شریعت) می‌نامند؛ مهماتی که اساس شریعت بر آنها استوار است و ترک آنها نه تخفیف در حوزه تکلیف، که تهدیدی بر بنای دین و بقای امت است.

در نگاه امام، مهمات در حکم شریان‌های حیات شریعت‌اند: نه می‌توان از آنها چشم پوشید، نه می‌توان در پرتو قواعدی دیگر، حاکمیت‌شان را فروکاست. بدین‌سبب است که حتی قاعدهٔ حکومت ادلّه ـ قاعده‌ای که در سراسر فقه چونان قانون جاری است ـ در نسبت با مهمات، کارایی و اعتبار خود را از دست می‌دهد.

آنجا که پای وحدت امت، حفظ چهره مذهب، یا صیانت از اساس دین در میان است، دیگر نمی‌توان به قاعده حکومت تمسک جست؛ بلکه باید مهمات را اصل و محور قرار داد.

از این منظر، اگر مکلف میان دو گزاره قرار گیرد: یکی حفظ جان در سایه تقیه و دیگری صیانت از وحدت مسلمانان و عدم تخریب سیمای مذهب، امام خمینی(ره) حکم می‌کند که ادله تقیه، حکومت بر ادله نهی از تفرقه و افساد مذهبی ندارد. چرا؟ زیرا اینجا سخن از عظائم شریعت است؛ عظائمی که در رتبه‌بندی الهی، بر قواعدی چون «لا ضرر» و «لا حرج» و «تقیه» برتری دارند.

خود ایشان در عبارتی صریح فرموده‌اند: «والظاهر هو الرجوع في أمثال تلك العظائم إلى تزاحم المقتضيات من غير توجّه إلى حكومة تلك الأدلّة على أدلّتها». 

یعنی در چنان عظائم و مهماتی، باید به قاعده تزاحم مقتضیات بازگشت، نه به حکومت ادلّه؛ چراکه حکومت در این میدان، رنگ می‌بازد و اقتدار با مهمات است.

این نگاه، آشکارا برآمده از دو پایه است اول: بینش فلسفی به شریعت که غایات کلانی چون وحدت امت و صیانت از دین را اصل می‌شمارد و دوم: حرکت از همین مهمات که دایرهٔ قواعد اصولی متعارف را محدود و اجتهاد را بر مدار اولویت‌ها و غایات استوار می‌کند.

بدین‌سان، امام خمینی(ره) فقه را از سطح قاعده‌گرایی خرد به افق کلان «فقه مهمات» و «فقه اولویات» می‌برد؛ فقهی که بی‌آن، حوزه‌ها در گرداب پراکندگی گرفتار می‌شوند.