محرومیت، خاستگاه خلاقیت آزادگان شد

به گزارش ایکنا، آیین افتتاحیه نمایشگاه «دست‌سازه‌های اسرا»، امروز ۱۵ شهریور در گالری عالی حوزه هنری برگزار شد.

ساسان ناطق، مدیر دفتر هنر و ادبیات اسارت حوزه هنری در ابتدای این مراسم با اشاره به شرایط بسیار دشوار و محدودیت‌های شدید حاکم بر اردوگاه‌های اسرا، گفت: آزادگان ایرانی در دوران اسارت با محرومیت‌های فراوانی روبرو بودند. مقامات عراقی به طور رسمی اجازه ساخت وسایل برای ساخت آثار هنری را نمی‌دادند، زیرا داشتن ابزار نوک‌تیز در اردوگاه ممنوع بود. اما با این وجود، اسیران با تکیه بر هوش و خلاقیت ذاتی خود به صورت پنهانی و در فرصت‌های به دست آمده، اقدام به ساختن اقلام و ابزارهای مورد نیاز خود کردند. جالب اینجاست که این پشتکار و ابتکار به تدریج باعث شد تا حتی ناظران عراقی نیز تحت تأثیر قرار گیرند و با اغماض، اجازه ادامه این فعالیت‌ها را بدهند.

وی در ادامه با مقایسه تولیدات اسرای دو طرف جنگ بیان کرد: در این نمایشگاه، در کنار دست‌سازه‌های قابل توجه اسرای ایرانی، شاهد اقلام ساخته شده توسط اسرای عراقی که در خاک ایران نگهداری می‌شدند نیز هستیم. نکته حائز اهمیت این است که تولیدات اسرای عراقی اغلب از نظم، ترتیب و زیبایی بیشتری برخوردار هستند و این امر دلایل مشخصی دارد. نگهدارندگان ایرانی در اردوگاه‌ها برای این افراد که به نوعی میهمان محسوب می‌شدند، امکانات و کارگاه‌های مناسبی را فراهم کردند و وسایل و مواد اولیه لازم را در اختیارشان گذاشتند. این مقایسه عینی، به خوبی گویای تفاوت در نگرش و شیوه برخورد با اسرا در دو سوی جنگ است.

مدیر دفتر هنر و ادبیات اسارت حوزه هنری این محدودیت‌های سخت را به مثابه بستری برای شکوفایی استعدادها و نوآوری دانست و تأکید کرد: همان محدودیت و محرومیت ظالمانه، در نهایت به فرصتی برای بروز خلاقیت و نوآوری تبدیل شد. هرچه بیشتر و دقیق‌تر این آثار را مورد مطالعه و مشاهده قرار دهیم، بیشتر با عمق رنج، ایثار و نبوغ هموطنان اسیر خود در دل اردوگاه‌های عراق آشنا می‌شویم و از قضاوت‌های شتابزده و سطحی به دور خواهیم بود. این آثار روایتگر صبوری و عزت نفس مردانی است که در سخت‌ترین شرایط، انسانیت و اراده خود را حفظ کردند.

در ادامه بازدید از نمایشگاه، حسن نظری، آزاده دوران دفاع مقدس به بیان خاطراتی از فضای پویای اردوگاه‌های اسرا پرداخت و اظهار کرد: فضای حاکم بر اردوگاه‌ها به گونه‌ای بود که پویایی و تحرک بین اسرا ایجاد می‌کرد. این پویایی تمامی عرصه‌ها را دربر می‌گرفت و یکی از مظاهر آن، خلق آثار هنری از جمله گلدوزی، حکاکی و سایر صنایع دستی بود. این فعالیت‌ها اسرا را زنده، شاداب و سرحال نگه می‌داشت. در اردوگاه‌ها هیچ گونه خمودگی و رکودی وجود نداشت؛ چرا که فضای ورزشی، فرهنگی و عبادی به گونه‌ای بود که رنج و محرومیت ناشی از اسارت را شیرین جلوه می‌داد و میزان استقامت و پویایی اسرا را افزایش می‌داد.

وی ادامه داد: هر یک از اسیران به فراخور توان خود، شرایطی را می‌آفریدند و به نوعی، خالق شرایط بودند. آن‌ها اوضاع را به گونه‌ای تنظیم و مدیریت می‌کردند که دوران سخت اسارت را با روحیه‌ای بالا و قابل تحمل سپری کنند.

این آزاده دفاع مقدس در ارزیابی خود از برگزاری چنین رویدادهایی، بیان کرد: این اولین باری است که چنین نمایشگاهی را مشاهده می‌کنم. قطعاً حضور در این فضا، ما را به حس و حال آن دوران بازمی‌گرداند. دورانی که به ظاهر سخت بود، اما همان دوران به ما آموخت که چگونه در برابر مشکلات طاقت‌فرسا مقاومت و تحمل کنیم. این نمایشگاه‌ها باعث می‌شود تا آن دوران فراموش نشود و ما بتوانیم سختی‌های کنونی را با اتکا به آن تجربه، به راحتی تحمل کنیم.

نظری با اشاره به محدودیت‌های فعلی نمایشگاه، پیشنهاد خود را اینگونه مطرح کرد: به نظر می‌رسد مجموعه حاضر در مقایسه با عظمت رویداد، کوچک است و می‌توان آن را در سطحی بسیار وسیع‌تر و گسترده‌تر برگزار کرد. از میان حدود ۴۳ هزار آزاده، متأسفانه هفت تا هشت هزار نفر از دوستان ما به دیار حق شتافته‌اند و احتمالاً در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، شمار کمتری از آزادگان برای نقل این رویدادها بین ما خواهند بود. بنابراین بهترین راهکار، ایجاد یک نمایشگاه دائمی است که تمامی این آثار را در خود جای دهد و به عنوان سندی زنده از دفاع مقدس، برای نسل‌های آینده حفظ و نگهداری شود.

وی در خصوص پیام این نمایشگاه‌ها برای نسل جوان گفت: حضور جوانان در این نمایشگاه‌ها برای بازدید بسیار مفید و اثرگذار است. زمانی که ما به جبهه اعزام شدیم، در آستانه جوانی بودیم. اگر نوجوانان و جوانان امروز با این فضا و حال و هوای رزمندگان آشنا شوند، درمی‌یابند که چه نوجوانان و جوانانی برای دفاع از میهن خود به شهادت رسیدند. این آثار می‌توانند به عنوان الگویی پویا و زیبا، مشوقی برای حرکت و تلاش نسل جوان ایران اسلامی باشند.

در بخش دیگری از افتتاحیه نمایشگاه، شعاع‌الدین فلاح‌دوست، دیگر آزاده دوران دفاع مقدس به بیان خاطراتی از چگونگی شکل‌گیری و گسترش خلق آثار هنری در اردوگاه‌های اسرا پرداخت و بر نقش بی‌بدیل این فعالیت‌ها در حفظ روحیه و فرهنگ ایستادگی تأکید کرد و گفت: پس از انتقال به اردوگاه ۱۹ تکریت که مختص جمع‌آوری افسران از تمامی اردوگاه‌ها بود، با اسرای قدیمی‌تر آشنا شدیم. در روزهای نخست، مشاهده کردم که اسرای با سابقه‌تر، مشغول ساخت اشیایی بر روی زمین سیمانی هستند. ابتدا فکر کردم که به دلیل طولانی بودن دوران اسارت، دچار نوعی آشفتگی شده‌اند، اما به زودی دریافتیم که آن‌ها در حال جمع‌آوری سنگ‌های پراکنده در محوطه اردوگاه، صیقل دادن و سپس حکاکی بر روی آن‌ها هستند. این فعالیت به سرعت به یک سرگرمی مفید و حتی یک اپیدمی مثبت بین اسرا تبدیل شد.

وی در توصیف ابزار و روش کار گفت: ابزار سابیدن ما، همان سطوح سیمانی کف و دیوارهای اردوگاه بود. برای حکاکی نیز از ضامن خمپاره‌های دشمن که میله‌ای فولادی بود، استفاده می‌کردیم. بچه‌ها این میله‌ها را به شکل درفش درمی‌آوردند، سر آن‌ها را تیز می‌کردند و برای آن دسته‌ای می‌ساختند تا بتوانند با آن بر روی سنگ طرح ایجاد کنند. من نیز به دلیل داشتن خط خوش، مسئولیت نوشتن نام و آیات بر روی سنگ‌های آماده شده را بر عهده گرفتم.

این آزاده دفاع مقدس با نمایش یکی از آثار شخصی خود که در نمایشگاه «دست‌سازه‌های اسرا» است، افزود: یکی از آثار من در این نمایشگاه، یک سجاده است که آن را از تار و پود یک لنگ خاص که در اردوگاه یافتم، بافتم. این لنگ از نظر رنگ‌بندی با البسه معمول ما متفاوت بود و رنگ‌هایی مانند سبز، زرد و آبی داشت. از این فرصت استفاده کردم تا با هنر دست خود، وسیله‌ای برای عبادت بسازم. اینگونه آثار نمونه‌ای از بهره‌گیری از کوچک‌ترین فرصت‌ها برای گذراندن ایام و حفظ کرامت انسانی بود.

فلاح دوست در پاسخ به این سؤال که برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی تا چه حد می‌تواند فرهنگ آزادگی و ایثار را برای نسل جوان تبیین کند، اظهار کرد: فرهنگ ما ایرانیان همواره بر پایه تعالی و انسانیت استوار بوده است. این موضوع نه تنها در میان اسرای ایرانی که در برخورد با اسرای عراقی نیز مشهود بود. در یک برهه، به عنوان ناظر پروژه‌ای مربوط به موزه دفاع مقدس، شاهد بودم که برای اسرای عراقی در ایران، کارگاه‌های آموزشی و سوادآموزی دایر شده بود تا آن‌ها نیز بتوانند از مهارت‌های خود استفاده کرده یا مهارت‌های جدید بیاموزند. این منش و فرهنگ، خاص جامعه ایرانی است. 

وی در پایان با اشاره به یک ویژگی ممتاز جامعه اسرای ایرانی گفت: نکته بارز و قابل تأملی که آمار نیز آن را تأیید می‌کند، عدم وقوع خودکشی در میان اسرای ایرانی است. در حالی‌که در دیگر جنگ‌های جهان، خودکشی میان اسرا پدیده‌ای شایع محسوب می‌شود، جامعه اسرای ایرانی با تکیه بر فرهنگ غنی، ایمان راسخ و اعتقادات مستحکم خود، نه تنها تن به یأس و ناامیدی نداد، بلکه دوران سخت اسارت را به دانشگاهی برای پرورش استعدادهای نهفته و هنرهای ذاتی تبدیل کرد. این نمایشگاه‌ها، روایت‌گر همین روحیه شکست‌ناپذیر و خلاقیت بی‌نظیر است.