مجموعه 30 جلدی استعمارشناسی رونمایی شد

به گزارش خبرنگار ایکنا، آئین رونمایی از مجموعه 30 جلدی استعمارشناسی امروز، 25 شهریورماه با حضور محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی و علیرضا زاکانی، شهردار تهران در محل سالن همایش‌های بین‌المللی برج میلاد تهران برگزار شد. 

موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی سخنانی در این مراسم بیان کرد: مجموعه سی‌جلدی «استعمارشناسی» نتیجه چهار سال کار پژوهشی در پژوهشگاه است که توسط 30 پژوهشگر تهیه شده است. لازم است تصریح شود که هزینه این طرح از بودجه عمومی به‌طور گسترده تأمین نشده و بخش اعظم آن از حقوق اعضای هیئت علمی و کارکنان پرداخت شده است؛ بدین‌سان هیچ‌گونه دستبردی به سرمایه عمومی صورت نگرفته است. این پروژه یک طرح ملی بزرگ و فاخر است که با اتکا به منابع داخلی و از محل حقوق کارکنان اجرا شده است. 

نجفی گفت: نخستین نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد ضرورت انجام این پژوهش است. اگر از زبان سیاست‌ورزان دولت استفاده کنیم، می‌توان گفت انقلاب اسلامی با دو بال اساسی مواجه است: یکی «اسلامِ حداکثری» که مقصود آن تحقق تمدن اسلامی است و دیگری «مقابله با سلطه» که معنای آن ایستادگی در برابر سیاست‌ها و نفوذ بیگانه است. میان این دو بال ناترازی‌ای وجود دارد؛ اجزای تمدن اسلامی تا حد زیادی سامان یافته‌اند، اما بخش مربوط به مقابله با سلطه و استعمار به‌درستی تبیین و شناخته نشده است. هدف اصلی این پژوهش، قرار دادنِ بال دوم در تراز بال نخست و ملحوظ داشتنِ توازن میان این دو بخش بود. 

شکل‌گیری استعمار فرانو

وی افزود: درباره وجود یا عدم وجود استعمار معاصر باید گفت که استعمار کلاسیک قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تغییر شکل یافته است؛ اگرچه دیگر کشتی‌ها و توپ‌های آن عصر وجود ندارد، اما اشکال مدرن استعمار وجود دارد و پیچیده‌تر شده است. استعمار کهنه به استعمار نو، سپس به استعمار فرانو و حتی اشکال سایبری تبدیل شده است؛ بنابراین استعمار یک معضل گذرا نیست که بتوان آن را به‌سرعت از میان برداشت، بلکه مسئله‌ای است چندوجهی و مستلزم راهبردی بلندمدت برای مقابله است. 

نجفی ادامه داد: پرسش دیگر این است که چرا ما که مستعمره رسمی نبوده‌ایم باید به موضوع استعمار بپردازیم؟ پاسخ این است که دخالت‌های استعمار در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی، نظامی و سیاسی در بخش‌های گسترده‌ای از سرزمین ما رخ داده است؛ اگرچه ایران به‌صورت رسمی مستعمره نبوده، اما تأثیرات و ضربه‌های استعمار را تجربه کرده است. از قحطی بزرگ پس از جنگ جهانی دوم تا دخالت‌های سیاسی و قراردادی مانند ترکمنچای و گلستان و امثال آن، همه نشان‌دهنده نفوذ و مداخله خارجی در سرنوشت ملی ماست. بنابراین شناختِ این پدیده برای ملتی که توانمندی‌های دفاعی و فناوری دارد، ضروری است و باید بر پایه نگاه و تجربه خودِ ایرانی تحلیل شود، نه با اقتباس صرف از مکاتب ایدئولوژیک بیرونی. 

وی افزود: یکی از اهداف این طرح، تدوینِ مکتبی بومی در استعمارشناسی است که متوازن و متناسب با واقعیت‌های ایران باشد؛ ملتی که موشک و فناوری هسته‌ای بومی دارد، شایسته است شناختش از استعمار نیز بومی و متناسب با تاریخ و شرایط خود باشد. این شناخت نباید از اندیشه‌های چپ یا سایر مکاتب، کورکورانه قرض گرفته شود، بلکه باید متکی به حافظه و تجربه ملی باشد. 

پیام‌های عملی استعمارشناسی

نجفی گفت: پیام‌های عملی استعمارشناسی برای امروز متعدد است. نخست اینکه معیار سنجش عملکرد دولت‌ها و نهادهای قدرت را می‌توان مقابله با نفوذ استعمار قرار داد؛ به‌عبارتی، یکی از شاخص‌های ارزیابی سیاست و کارآمدی، میزان مقابله با نفوذ و نفوذپذیری در برابر استعمار باشد. دوم اینکه کسانی که از درون به کشورهای بیگانه وابسته‌اند، صلاحیت ادعای نمایندگیِ ملت را ندارند؛ وابستگی به بیگانه با خدمت به ملت منافات دارد و کسانی که در عمل پشت سرِ نفوذ خارجی لبخند می‌زنند، خیانت‌کار تلقی می‌شوند. ملتی که قادر به تشخیص خدمت از خیانت نباشد، توان حیات و خودبسندگی خود را از دست خواهد داد.

وی بیان کرد: همچنین، پیشنهاد می‌شود که معیارِ فراجناحیِ سیاست داخلی و خارجی بر مبنای «مقابله با استعمار» قرار گیرد؛ به این معنا که فراتر از تقسیم‌بندی‌های مرسومِ اصول‌گرا و اصلاح‌طلب، افرادی که در برابر نفوذ بیگانه می‌ایستند به‌عنوان خادم و کسانی که تساهل یا همراهی نشان می‌دهند به‌عنوان خائن شناسایی شوند. این معیار می‌تواند نسبت به معیارهای فرعی و تاکتیکیِ موجود، ملاک معقول‌تری برای سنجش عمل‌کرد نخبگان و نهادها فراهم کند.

نجفی اظهار کرد: در حوزه راهبرد خارجی نیز باید تصریح کرد که غرب کماکان از مؤلفه‌های راهبردیِ استعماری استفاده می‌کند؛ لذا مقابله ما نباید صرفاً تاکتیکی و موقتی باشد، بلکه باید مبتنی بر یک راهبرد ضد استعماریِ بلندمدت باشد تا بتوانیم پدیده استعمار را با کارایی بیشتر مدیریت و مهار کنیم.  نکته دیگری که همه شکل‌های استعمار کهنه، نو و فرانو در آن اشتراک دارند، ادعای «مرکزیت خود» است، یعنی آن‌ها خود را مرکز می‌دانند و دیگران را پیرامون. انقلاب اسلامی برخلاف این دیدگاه شکل گرفت و اعلام کرد که ما پیرامون نیستیم بلکه خود مرکز هستیم؛ بنابراین هر نوع ادبیاتِ خودتحقیری و وابستگی روانی به غرب، ما را در موقعیت پیرامونی قرار می‌دهد. در نتیجه، بازسازی گفتمان ملی و شکست خودتحقیری تاریخی از اولویت‌های راهبردی است.

وی بیان کرد: از دیدگاه تاریخی و نمادین، تجلیل از دستاوردهای داخلی (از جمله شهدای هسته‌ای و موشکی) نمادی از همین «ما می‌توانیم» است؛ استعمار درصدد نفوذ در ذهن و هویت ماست و نخستین گام در مبارزه با آن، استعمارزدایی ذهنی است. بازگشت به اعتماد به خود و ترویج گفتمانی مبتنی بر خوداتکایی و اعتماد به ظرفیت‌های ملی، راه پاسخ‌گویی به هجمه‌های استعمار ذهنی است. 

نجفی تصریح کرد: در پایان، درباره موضوع «اعتمادسازی» نسبت به غرب باید گفت که اگر قرار است اعتمادسازی رخ دهد، به‌درستی باید غربی‌ها و کارگزاران تاریخی استعمار باشند که برای جلب اعتماد ما اقدام کنند. تاریخ کشورهای غربی، به‌ویژه برخی از عملکردهای آنان در قاره آفریقا و سایر نقاط جهان مملو از خشونت و غارت است؛ لذا پیش از آنکه ما از خود اعتمادسازی نشان دهیم، آن‌ها باید پاسخ‌گوی تاریخ خود و عاملان زیان‌های تاریخی ملت‌ها باشند و برای ما اعتمادسازی کنند. در چارچوب دیپلماسی و مناسبات بین‌الملل ممکن است ملاحظات و ضرورت‌های سیاسی اقتضا کند، اما در سطح حقوق تاریخی و اخلاقی، مطالبه حقیقت‌خواهی و جبران تاریخی از جانب سوی مقابل باید وجود داشته باشد.

تحقق شعار نه شرقی، نه غربی

در ادامه علیرضا زاکانی، شهردار تهران نیز طی سخنانی بیان کرد: در آغاز، لازم است از اندیشمندان و پژوهشگران بزرگوار که در خلق اثر ارزشمند ۳۰ جلدی «استعمارشناسی» نقش‌آفرینی کرده‌اند، صمیمانه قدردانی کنم. همچنین، حضور گرم ریاست مجلس شورای اسلامی، جناب آقای قالیباف، را ارج می‌نهیم و از هدایت و نقش‌آفرینی جناب آقای نجفی در سامان‌دهی و تحقق این اثر فاخر، تشکر ویژه داریم.

وی افزود: انقلاب اسلامی که به‌حق «انفجار نور» نامیده شد، با رهبری حضرت امام خمینی(ره) و همراهی ملت قهرمان ایران به ثمر نشست و دو رسالت اساسی را دنبال می‌کرد؛ استبدادزدایی و استعمارستیزی. امام خمینی(ره) در عرصه اندیشه، در برابر التقاط و الحاد، اسلام ناب محمدی(ص) را مطرح کردند و در عرصه عمل نیز با تکیه بر آگاهی‌بخشی به توده‌های مردم و بهره‌گیری از روش انبیای الهی انقلاب را به پیروزی رساندند. بدین ترتیب، پرونده استبداد برای همیشه بسته شد. پس از رحلت ایشان نیز رهبر معظم انقلاب، پرچم انقلاب را برافراشته نگاه داشتند و ملت رشید ایران پشتوانه استمرار این مسیر شدند.

زاکانی ادامه داد: در عرصه اندیشه نیز هرگاه تعرضی به آزادی مردم صورت گرفت، رهبری انقلاب همچون سدی مستحکم ایستادند و اجازه ندادند اصول بنیادین انقلاب نقض شود. در عرصه عمل نیز با آگاهی و بیداری مردم، هیچ‌گاه فرصت بازگشت به دوران سیاه استبداد و وابستگی فراهم نشد. در حوزه استکبارستیزی نیز انقلاب اسلامی، چه در سطح نظری و چه در سطح عملی، سخنان و راهکارهای نوینی را به جامعه جهانی عرضه کرد. امام خمینی(ره) در حوزه نظر، در برابر اندیشه‌های شرق و غرب، حقیقت عدالت، آزادی و معنویت را به‌عنوان گمشده بشر معرفی کردند. در حوزه عمل نیز اصل «نه شرقی، نه غربی» را به منصه ظهور رساندند و استقلال را به ملت ایران هدیه کردند؛ استقلالی که امروز موجب شده است ایران در جغرافیای سیاسی جهان، مستقل‌ترین کشور باشد.

شهردار تهران تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب نیز طی ۳۶ سال اخیر با توسعه نظریه‌ها و راهکارهای نوین، پیام انقلاب اسلامی را متناسب با نیازهای روز گسترش داده و عمق بیداری اسلامی و مستضعفان را به سرزمین‌های مستکبران کشانده‌اند. مقاومت، بیداری در کشورهای مختلف و پیام‌های خطاب به جوانان جهان، جلوه‌هایی از این جریان ضد استعماری است. بدین‌سان پرچم نظری انقلاب برافراشته‌تر شد و ظرفیت‌های منطقه‌ای و جهانی به‌گونه‌ای نهادینه گردید که امکان بازگشت استعمار کلاسیک و نوین را بسیار دشوار ساخته است.

زاکانی گفت: امروز استعمار که در گذشته با کشورگشایی و سپس با بهره‌گیری از عناصر وابسته، همچون رژیم ستم‌شاهی، مسیر خود را دنبال می‌کرد، به بن‌بست رسیده است. تلاش‌های جدید آن برای تسلط بر ذهن‌ها و تغییر ذائقه‌ها نیز با آگاهی ملت‌ها کمتر به نتیجه می‌رسد. اثر ۳۰ جلدی «استعمارشناسی» دقیقاً در چنین شرایطی اهمیت می‌یابد؛ زیرا با بازخوانی تاریخ، واقعیات تلخ و عبرت‌آموز گذشته را پیش چشم ما قرار می‌دهد و ما را برای مقابله آگاهانه با استعمار فرانو مسلح می‌کند.

اسرائیل؛ مولود فاسد استعمار در منطقه

وی ادامه داد: امروز اسرائیل به‌عنوان مولود فاسد استعمار در منطقه، با ادعای سلطه و توسعه‌طلبی آشکار در پی تحمیل تسلیم بر ملت‌هاست؛ اما مردم ایران اسلامی به رهبری ولی‌فقیه و با خودباوری متکی بر ایمان و آگاهی، مسئولیتی خطیر بر دوش دارند که شامل شناخت استعمار فرانو و ایستادگی در برابر آن است. بزرگترین ظرفیت برای این مقاومت، ایمان، اندیشه و خودباوری است که در ملت ایران مهیاست.

شهردار تهران بیان کرد: این اثر ارزشمند با یادآوری خاطرات تاریخی و واقعیت‌های عینی، ما را در تجهیز برای آینده یاری می‌کند؛ آینده‌ای که اگر غافل شویم، می‌تواند تکرار گذشته باشد. پس باید با آگاهی و قیام برای ساختن و پیشرفت ایران اسلامی، گام‌های بلندی در جهت تحقق استقلال اقتصادی، فرهنگی و همه‌جانبه برداریم تا استقلال سیاسی نیز همواره مصون بماند. تنها از این مسیر می‌توانیم الگویی برای سایر ملت‌ها و زمینه‌ساز تمدن نوین اسلامی باشیم.

وی اظهار کرد: در پایان، بار دیگر از خالقان این اثر فاخر، به‌ویژه جناب آقای نجفی، صمیمانه تشکر می‌کنم و برای ایشان و همه دست‌اندرکاران، توفیق روزافزون آرزو دارم. همچنین، از ریاست مجلس شورای اسلامی، جناب آقای قالیباف، به‌طور ویژه قدردانی می‌کنم و امیدوارم همه در این مسیر مقدس موفق و پیروز باشند.

در ادامه این مراسم و با حضور مسئولان حاضرد ر مراسم از تنی چند از خانواده شهدا همچون خانواده سرلشکر شهید امیرعلی حاجی‌زاده، خانواده شهید فریدون عباسی، خانواده شهید طهرانچی، خانواده شهید محمود باقری، خانواده شهید داود شیخیان، خانواده شهید خسرو حسنی، خانواده شضهید منصور عسکری، خانواده شهید رشید تجلیل شد.  

اراده ملت‌ها در برابر سلطه و استعمار

در ادامه این مراسم و پس از اجرای برنامه رونمایی از 30 جلد کتاب استعمارشناسی که با حضور مسئولان حاضر برگزار شد، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز طی سخنانی در ادامه این مراسم اظهار کرد: خداوند بزرگ را شاکرم که توفیق حضور در این جمع عظیم را پیدا کردم. در آغاز، میلاد پیامبر مکرم اسلام حضرت محمد(ص) و ولادت امام صادق(ع)، ششمین اختر تابناک امامت و ولایت را به یکایک برادران و خواهران گرامی تبریک عرض می‌کنم. همچنین هفته وحدت را گرامی می‌دارم و یاد همه شهدای انقلاب اسلامی، شهدای مشروطه، شهدای دوران دفاع مقدس و به‌ویژه شهدای دفاع ۱۲ روزه اخیر را ارج می‌نهم.

وی افزود: یاد و خاطره نخبگان و اندیشمندان شهید و خانواده‌های معزز شهدا نیز در این مجلس گرامی داشته می‌شود. خوشوقتم که در جمع اندیشمندان، پژوهشگران و اساتید حضور دارم و از همه بانیان این اثر نفیس و نیاز ضروری امروز جامعه، به‌ویژه جناب آقای نجفی قدردانی می‌کنم. خلاصه سخن آن است که اگرچه استعمار به شکل ظاهری و رسمی در کشور ما وجود ندارد، اما ملت ایران در نسل‌های مختلف طعم تلخ سلطه، استعمار و خیانت به این سرزمین را در برهه‌های گوناگون تجربه کرده است.

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: این واقعیت در قراردادهای تحقیرآمیز گذشته، تجزیه سرزمین، اشغال‌های متعدد، جنگ‌های تحمیلی و کودتاهای خارجی به‌روشنی دیده می‌شود. درس مهمی که می‌توان گرفت، این است که داشتن قدرت، هرچند مهم است، اما تنها ابزار مقابله با سلطه و استعمار نیست. آنچه اساسی است، اراده آگاهانه ملت‌ها در برابر سلطه و استعمار است.

قالیباف تصریح کرد: هرگاه ملت ایران با آگاهی و ایمان تصمیم گرفته و به میدان آمده است، توانسته سلطه و استعمار را عقب براند؛ از نهضت تحریم تنباکو و نهضت ملی نفت گرفته تا انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و حتی جنگ ۱۲ روزه اخیر، این امر مصداق یافته است. در این مسیر، خودآگاهی و ایمان همچنان ضرورت دارد. خداوند را شاکرم که به همت جناب آقای نجفی و همه اساتید، دانش‌پژوهان و پژوهشگران، مجموعه ۳۰ جلدی «استعمارشناسی ایران» شکل گرفت. این مجموعه با تحلیل دقیق و گردآوری اطلاعات، اطلاع‌رسانی جامع و به‌موقعی را برای نسل امروز فراهم کرده و می‌توان آن را به‌منزله یک رادار ملی برای استعمارشناسی و دشمن‌شناسی تلقی کرد تا بدانیم با چه دشمنانی و با چه روش‌هایی روبه‌رو هستیم.

رئیس مجلس شورای اسلامی بیان کرد: مسیر پیش روی ملت ایران پیچیده و دشوار است و دشمنان و استعمارگران در کمین هستند. یکی از ارزش‌های این مجموعه، پیوند پژوهش با سیاست است. این ارتباط میان دانشگاه و میدان، که در بسیاری از حوزه‌ها به‌صورت ناقص برقرار است، ابزار ارتقای آگاهی ملی و انسجام جامعه محسوب می‌شود. موضوع استعمار خاطره نیست، بلکه واقعیتی زنده و ادامه‌دار است که در همه شئون زندگی ما تأثیرگذار است. اگرچه استعمار سنتی دیگر فعالیتی ندارد، اما امروز با استعمار نو و فرانو مواجهیم و دشمن‌شناسی در این عرصه یکی از ابزارهای جدی ماست.

ایجاد استعمارزدگی ذهنی

وی افزود: دشمن امروز تنها به دنبال اشغال سرزمین نیست، بلکه هدف اصلی او تصرف ذهن‌ها و ایجاد استعمارزدگی ذهنی است. حتی اگر تنها یک درصد از جمعیت ملت ایران ذهنشان تحت تأثیر قرار گیرد، می‌تواند موجب جدایی از ملت و انقلاب شود. مطالعات میان‌رشته‌ای پس از استعماری بر وجوه هویتی، فکری، فرهنگی و زبانی تمرکز دارند و ردپای استعمار در جامعه به‌روشنی قابل مشاهده است.

قالیباف بیان کرد: درود می‌فرستم به روح پرفتوح امام عظیم‌الشأن(ره) که جز برای خدا گامی برنداشت و جز در راه خدا سخنی نگفت. امام(ره) با ایمان و باوری که داشتند، ذهن‌ها و دل‌ها را استعمارزدایی کرد و پایه‌های انقلاب اسلامی را بنیان نهاد. این نگاه عمیق امام(ره) توانست بستر مقابله با رژیم صهیونیستی و استعمار جهانی را فراهم کرده و ملت ایران را به بیداری و آگاهی رهنمون کند.

رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: امام خمینی(ره) با تأسیس نظام اسلامی، سلطه را برچید و نظم مدنی و نظام سیاسی مبتنی بر عقلانیت دینی را در کشور مستقر ساخت. این نظم و باور در برابر سلطه و استکبار ایستاد و ذهن‌ها و دل‌ها را متوجه مسیر درست کرد. امروز این بیداری نه‌تنها در ایران، بلکه در منطقه جنوب غرب آسیا، شمال آفریقا و آسیای میانه نیز گسترش یافته است.

وی بیان کرد: زمانی در محضر شهیدان سلیمانی، کاظمی و حاجی‌زاده بحث می‌کردیم که آیا جوانان دهه‌های ۶۰، ۷۰ و حتی ۸۰ همانند جوانان دهه‌های ۳۰ و ۴۰ پای کار دفاع از انقلاب اسلامی و ایران اسلامی هستند؟ که درس اخیر جنگ ۱۲ روزه نمونه‌ای از ایمان و آگاهی این جوانان است. جوانان دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ با خودباوری، عقلانیت و ایمان ایرانی در میدان حاضر شدند و در برابر ظلم، سلطه و استعمار ایستادند. این انسجام و بیداری ادامه همان راهی است که امام خمینی(ره) با ایمان و هدایت الهی آغاز کرد و با خون شهدای گران‌قدر تثبیت شد. امام خمینی(ره) در همان دهه چهل، یعنی در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، خطاب به شاه بیان کردند که علت مبارزه ملت ایران با دستگاه حاکم، نوکری شاه برای آمریکا و اسرائیل است.

قالیباف با بیان اینکه این موج بیداری، آگاهی، باور و ایمانی که امام(ره) در دل‌ها زنده کرد و انسجامی که به برکت خون شهدا در جامعه حکم‌فرماست، موجب می‌شود تا جوانان ایرانی در برابر دشمنان این مرز و بوم بایستند، اظهار کرد: بدون شک این موج بیداری، ایمان و آگاهی ملت ایران تضمین‌کننده پیروزی ملت در مسیر مقاومت و استقلال است. خداوند متعال به کسانی که در این مسیر حرکت کنند وعده پیروزی داده و فرموده است: «وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ و (رحمتى) دیگر که آن را دوست دارید، یاری و پیروزی نزدیکی از جانب خداست و مؤمنان را (بدان) بشارت ده».