ایران آثار فعال‌سازی مکانیسم ماشه را چگونه خنثی کند

محمدجواد توکلی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با ایکنا، به بررسی ابعاد فعال‌سازی مکانیسم ماشه و راهکارهای ایران برای مقابله با آثار آن پرداخت و تأکید کرد که تحریم‌های بازگشتی شورای امنیت نسبت به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا از شدت و اثرگذاری کمتری برخوردارند و می‌توان با اصلاحات ساختاری و راهبردی، تهدیدهای پیش‌رو را به فرصت تبدیل کرد.

وی گفت: بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، عمدتاً معطوف به حوزه‌های هسته‌ای و موشکی است و نسبت به تحریم‌های اقتصادی آمریکا بسیار ضعیف‌تر محسوب می‌شود. بنابراین وضعیت ما بدتر از شرایط کنونی نخواهد شد، هرچند ممکن است در موضوعاتی مانند رژیم کنترل صادرات فناوری‌های دوگانه و بازرسی کشتی‌ها محدودیت‌هایی ایجاد شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: شرایط جهانی نسبت به دهه ۸۰ تغییرات اساسی کرده است. امروز روسیه و چین در مقابل آمریکا صف‌آرایی کرده‌اند و دیگر اجماع کامل شورای امنیت علیه ایران شکل نخواهد گرفت. این امر موجب می‌شود که اجرای قطعنامه‌ها بسیار دشوارتر از گذشته باشد. حتی بخشی از مفاد این قطعنامه‌ها نیازمند اجماع و عدم وتو است که با شرایط کنونی جهان قابل تحقق نیست.

وی با اشاره به اهداف اصلی طراحان تحریم‌ها اظهار کرد: آن‌ها بیش از هر چیز به دنبال تحریک انتظارات و تأثیرگذاری روانی بر بازار ارز و اقتصاد داخلی ایران هستند. بنابراین مدیریت انتظارات و جلوگیری از هیجان در بازارها اهمیت ویژه‌ای دارد. طراحان تحریم تلاش می‌کنند از این طریق نارضایتی اجتماعی ایجاد کنند و اثربخشی فشارهای خود را افزایش دهند.

باید اتکا به خارج را کاهش داد

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: نظام اقتصادی ما باید از اتکا به توسعه صادرات در زنجیره جهانی فاصله بگیرد و به سمت راهبرد جایگزینی واردات، آن هم به‌صورت هوشمندانه حرکت کند تا گرفتار ناکارآمدی صنایع داخلی نشود. تقویت بخش کشاورزی، امنیت غذایی و حوزه انرژی از جمله بخش‌هایی است که می‌تواند اتکای کشور را به خارج کاهش دهد. تجربه کشورهای مختلف نشان داده که وابستگی زیاد به واردات و صادرات آسیب‌پذیری کشورها را افزایش می‌دهد.

توکلی با بیان اینکه آمریکا از دهه ۹۰ میلادی به بعد به دنبال مهار دائمی ایران بوده است، تصریح کرد: تجربه نشان داده حتی در شرایطی که ایران برخی از حقوق خود را کنار گذاشته، غرب به رفع تحریم‌ها تمایلی نشان نداده است. بنابراین باید تمرکز را بر خنثی‌سازی تحریم‌ها قرار داد. نمونه موفق آن تولید بنزین در صنایع پتروشیمی بود که موجب بی‌اثر شدن تحریم واردات بنزین شد.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: یکی دیگر از الزامات جدی، تقویت مدیریت رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی دقیق برای آرامش‌بخشی به جامعه است. رسانه‌ها باید مانع از ورود مردم به فعالیت‌های سفته‌بازانه شوند و در کنار آن، دولت باید زیرساخت‌های مالیاتی و نظارتی را برای کنترل بازارها تقویت کند. متأسفانه تاکنون رسانه‌های ما در این زمینه پیوستگی لازم را نداشته‌اند.

راهکارهای دفع تهدیدهای احتمالی دریایی پس از اسنپ‌بک

این اقتصاددان با اشاره به تهدیدهای احتمالی در حوزه دریایی با فعال شدن مکانیسم ماشه گفت: برای مقابله فعال با تهدیدهایی همچون بازرسی کشتی‌ها، باید از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی استفاده کرد. موضوع تنگه هرمز یکی از ابزارهای راهبردی ایران است که در صورت بهره‌گیری هوشمندانه می‌تواند موازنه را به نفع کشور تغییر دهد. این نه به معنای بستن تنگه، بلکه به معنای ایجاد شرایط بازدارنده برای طرف مقابل است.

توکلی همچنین اظهار کرد: ایران نیازمند ایجاد یک نهاد دائمی و تخصصی برای رصد مداوم تحریم‌ها و طراحی واکنش‌های سریع است؛ مشابه آنچه در وزارت خزانه‌داری آمریکا وجود دارد. متأسفانه در ایران هنوز چنین اتاق جنگ اقتصادی شکل نگرفته است و این یکی از خلأهای جدی در سیاستگذاری کشور محسوب می‌شود.

وی با مرور تاریخچه تحریم‌ها گفت: از سال ۱۳۸۴ تاکنون هفت قطعنامه شورای امنیت علیه ایران تصویب شد که عمدتاً ناظر بر محدودیت‌های هسته‌ای، موشکی، تسلیحاتی و مالی بودند اما باید توجه داشت که تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بسیار فراتر از این قطعنامه‌ها رفته و به‌طور مستقیم نفت، پتروشیمی، محصولات معدنی، قطعات خودرو و نظام بانکی ایران را هدف گرفته‌اند. به همین دلیل بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل تغییر ماهوی در شرایط اقتصادی ما ایجاد نخواهد کرد.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تأکید کرد: ما باید مکانیزم‌های ماشه داخلی را هم شناسایی و خنثی کنیم. به‌عنوان مثال، دلاری شدن هزینه تولید یکی از همین مکانیزم‌های داخلی است که باعث می‌شود هر شوک ارزی، کل صنایع فولادی و پتروشیمی کشور را دچار تلاطم کند. بنابراین اصلاح شیوه قیمت‌گذاری و حمایت از تولید داخلی یک ضرورت جدی است.

تولید داخلی تقویت شود

این کارشناس اقتصادی در ادامه راهکارهای پیشنهادی خود را چنین برشمرد: تقویت تولید داخلی و کاهش وابستگی به نفت، اصلاح نظام بانکی برای تأمین مالی بخش مولد، ایجاد نهادی برای رصد دائمی تحریم‌ها، توسعه تعاملات چندجانبه بین‌المللی، بهره‌گیری از فرصت‌های نظم جدید جهانی، تغییر رویکرد از توسعه صادرات به جایگزینی واردات هوشمندانه و تقویت بخش کشاورزی و امنیت غذایی.

وی در پایان تصریح کرد: اگر این مجموعه اقدامات به‌طور هماهنگ اجرا شود، ایران می‌تواند نه تنها از تنگناهای فعلی عبور کند، بلکه جایگاه خود را در نظم جدید جهانی تثبیت نماید. فعال‌سازی مکانیسم ماشه نباید به‌عنوان یک بن‌بست دیده شود، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز بازطراحی راهبردهای اقتصادی کشور و تقویت توان داخلی باشد.

گفت‌وگو از سعید امینی