به گزارش ایکنا، سلسله نشستهای بررسی علمی کنفرانس مجمع جهانی فقه اسلامی که اردیبهشت 1404 در کشور قطر برگزار شده بود، به همت دفتر نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در این مجمع در شهر مقدس قم آغاز شد.
در اولین نشست که با حضور جمعی از فضلا و اساتید حوزه علمیه قم از جمله آیتالله احمد مبلغی، نماینده ایران در مجمع جهانی فقه برگزار شد، موضوع «دلیل استصحاب: مبانی، گستره و کاربست» طرح و بررسی شد.
آیتالله سید نورالدین شریعتمدار، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه، ششم مهرماه در نشست علمی «دلیل استصحاب: مبانی، گستره و کاربست» از سلسله نشستهای علمی کنفرانس مجمع فقهی اسلامی که از سوی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در قم برگزار شد، با بیان اینکه استصحاب، نقش مؤثری در استنباط مسائل نوظهور و نوپدید دارد، گفت: این مسائل سابقه وجودی نداشته است و پیدایش آن در زمان کنونی است و مردم نیازمند راهنمایی و آموزش حکم شرعی آن هستند. تبیین و استخراج حکم این مسائل هم نیازمند پژوهش و تحقیق متناسب با خود است.
وی افزود: این مسائل در گذشته از لحاظ شرعی تبیین نشده بود و فقها هم آن را دنبال نکرده بودند چون نیاز به آن در بین مردم وجود نداشت ولی در آینده صدها موضوعات نوظهور علاوه بر مسائل کنونی پیدا خواهد شد و باید بحثی فراخور آن صورت بگیرد.
وی افزود: در این نوع تحقیقات باید کارشناسان علوم دینی از کارشناسان موضوعشناسی احکام کمک بگیرند؛ در مقاله پیشنهادی بنده به کنفرانس سال 1404 مجمع فقهی اسلامی در قطر، دلیل استصحاب و تطبیقات آن در مسائل نوظهور ارائه شد. بنده معتقدم یکی از ادله فراگیر و قابل اعتماد که در این عرصه یعنی مسائل نوپدید کارگشا است، دلیل استصحاب است و استنباط حکم را تسهیل میکند.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: استصحاب دلیلی است که همگان یا اکثریت پذیرفتهاند و نیاز به آن بر هیچ فقیهی پوشیده نیست لکن باید در این مسئله نهایت دقت را داشته باشیم و میزان حجیت آن و موانع اجرای آن را شناسایی کنیم.
شریعتمدار با بیان اینکه مفهوم استصحاب در لغت و در تعریف شیعه و سنی تفاوت دارد، اظهار کرد: حقیقت استصحاب، اقسام استصحاب و تأکید بر حجیت تمام اقسام استصحاب، وجه تمایز میان این قاعده و قواعد مشابه مانند قاعده مقتضی و مانع و ... از موضوعاتی است که در مقاله به آن پرداخته شد.
وی بیان کرد: تعارض یا تزاحم استصحاب با ادله دیگر هم از موضوعات این مقاله است؛ یعنی گاهی استصحاب با خودش در تعارض است و گاهی هم استصحاب با ادله دیگر در تضاد است که ما در مقاله موارد تعارض و وجه درمان را هم بیان کردیم.
شریعتمدار با بیان اینکه دلیل حجیت استصحاب هم از دیگر موارد مقاله است و برای اثبات آن از عقل و سیره عقلا و روایات بهره بردهایم، گفت: به کارگیری استصحاب در موضوعات نوظهور هم مهمترین و بیشترین بخش مقاله است. مثلاً تغییر جنسیت یکی از این موضوعات است که استصحاب در آن کاربرد زیادی دارد.
شریعتمدار با اشاره به انواع تغییر جنسیت، تصریح کرد: تغییر جنسیت گاهی برای برادر و خواهر، گاهی برای عمه و عمو و دایی و خاله و زن و شوهر و مادر و پسر و پدر و دختر و .... رخ میدهد. مثلاً در تغییر جنسیت بین زن و شوهر سؤالاتی از این دست ایجاد میشود که ارث بین آنان و فرزندانشان چگونه است، نفقه کدامیک بر دیگری واجب است، نسبت آنان به فرزندان چگونه خواهد شد زیرا پدر، مادر و مادر، پدر شده است. اگر در حال عده، زن تغییر جنسیت دهد آیا اتمام عده واجب است؟
شریعتمدار اضافه کرد: نمونه دیگر در مرگ مغزی است؛ استصحاب در این مسئله هم نقش مؤثری دارد؛ شخصی که در حال مرگ مغزی است آیا زنده حساب میشود، یعنی مالک اموال خویش است؟؛ زوجیتش با همسرش باقی است یا جزء مردگان است که اموالش باید تقسیم شود؟. نمونه دیگر پیوند عضو است یعنی اگر بدن میت به انسان دیگری پیوند بخورد، حکم طهارت آن چست؟ تزریق خون به بدن انسان زنده چگونه است یا ذبح حیوانات با آلات جدید چه حکمی دارد.
استاد حوزه علمیه گفت: تصرف در زمینهایی که به خیابان تبدیل شده است، بدون اینکه رضایت صاحبانش جلب شود. همچنین نماز و روزه در قطب. به کارگرفتن آبهای آلوده و استفاده مجدد از آن هم از دیگر موضوعاتی است که استصحاب در آن نقش زیادی دارد؛ نمونه دیگر استصحاب در ماده ژلاتین است و باید بدانیم حکم استفاده از ژلاتین چون از بدن حیوان مرده درست میشود، چیست؟
استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه قضات حتماً نیازمند استصحاب هستند، افزود: نتیجهای که از مطالب این مقاله ارائه شده، چند مورد است: 1. به کارگیری استصحاب زمانی است که دلیل معتبر شرعی نباشد؛ 2. جمیع اقسام آن حجیت دارد؛ 3. نسبت آن با دیگر ادله شرعی در تعارض مختلف است و در برخی موارد استحصاب مقدم است. 4. استصحاب در مسائل جدید به کار گرفته میشود و در احکام جزایی و کیفری نقش مهمی دارد.
شریعتمدار به گردهمایی کنفرانس مجمع جهانی فقه در قطر در سال جاری اشاره کرد و ادامه داد: در این جلسه مسائل فقهی و حقوقی و ... در کمال آرامش و احترام متقابل بحث صورت گرفت و نتایج بحث که مورد اتفاق اکثریت بود، به عنوان مصوبات کنفرانس به تصویب رسید.
وی اضافه کرد: بنده در جلسه با حضور همه شرکتکنندگان عرض کردم که این گردهمایی از الطاف بزرگ الهی است که عامل وحدت برای امت اسلامی است، زیرا علمای اسلامی با مذاهب مختلف بهم مرتبط شدهاند.
شریعتمدار ادامه داد: نتیجه دیگر کنفرانس، مشورت در مورد مسائل مبتلابه مسلمانان است، به خصوص مسائل نوظهور که جدید هستند و چون موضوعاتش نبوده، مورد بحث فقهای گذشته هم نبوده است. مسائل نوظهور چیزی نیست که یک فقیه بتواند به تنهایی جواب دهد بلکه نیاز به کارشناسی گروهی و جمعی دارد که کنفرانس فقه اسلامی، توانایی این کار را دارد.
وی با اشاره به برخی از مصوبات کنفرانس هم گفت: از جمله مهمترین مصوبات این است که استصحاب بقای همان حکم ثابت است نه حکم جدید و اگر در سابق چیزی بوده است با استصحاب هم خواهد بود. استصحاب نقش مهم در مسائل نوپدید و احکام جزایی و کیفری و قضاوت و ... دارد.
استاد درس خارج حوزه با اشاره به ضوابط بهکارگیری استصحاب، ادامه داد: مجتهد باید یقین پیدا کند که دلیلی برای موضوع وجود ندارد؛ استصحاب همانند دیگر ادله شرعی، حکم واقعی ارائه نمیدهد.
شریعتمدار با اشاره به وظیفه حوزه علمیه در مواجهه با موضوعات نوپدید و مسئله استصحاب، اظهار کرد: مسئولیت ارشاد مردم بر دوش حوزه است و حوزه در این تحولات نباید از دیگران عقب بیفتد بلکه باید راههای جدید برای استخراج احکام شرعی باز کند. علمای شیعه از ابتدا کوتاهی نکرده و همیشه به روز بودهاند و از عهده آن برآمده اند و در این دوره هم باید احساس مسئولیت بیشتری صورت بگیرد.
وی تأکید کرد: بنابراین موضوعات گوناگون و انبوه موجود و مسائل آینده به کارشناسی نیاز دارد و حتی کارشناسی در علم مختلف دیگر هم لازم است. مقام معظم رهبری هم بر پیشرفت حرکت اجتهادی در حوزه تأکید کردهاند و باید مراکزی برای تربیت نیروهای مهذب و تولید نظامات اجتماعی ایجاد شود.
انتهای پیام