آزادی واقعی انسان در گرو جهاد با نفس و رهایی از طمع

به گزارش ایکنا، آیت‌الله العظمی جوادی آملی؛ مفسر قرآن کریم و نهج‌البلاغه، 9 مهرماه در ادامه سلسله جلسات درس اخلاق در مسجد اعظم، با بیان اینکه طمع انسان را برده می‌کند، آن هم برده درازمدت، گفت: در حوزه علمیه، اصالت الطهاره و اصالت البرائه داریم اما اصالت الحریه را بحث نمی‌کنند. در روایت عمر بن حنظله وقتی بحث می‌شود می‌گویند اصل اول این است که انسان باید آزاد باشد ولی اصالت الحریه به گوش کسی نخورده است در حالی که حضرت علی(ع) به دفعات فرمودند که مردم آزادند. این در حوزه‌ها مطرح نمی‌شود.

وی افزود: روایتی معتبر داریم که امام صادق(ع) فرمودند: علی بن ابیطالب(ع) مکررا فرمودند مردم آزاد هستند: الناس کلهم احرار؛ مگر اینکه جنگی پیش آید و کسی اسیر شود یا کسی خودش بخواهد برده دیگری باشد. جلوی آزادی مردم را نمی‌توان گرفت مگر براساس قانون الهی.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: اگر خداوند مردم را آزاد قرارداد، انسان نباید خودش را اسیر کند؛ زیرا برخی در مسائل اخلاقی خود را اسیر می‌کنند؛ مثلا فردی گرفتار طمع و حرص است و خودش، خودش را محصور می‌کند.

آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر اینکه انسان از نظر خلقت آزاد است گفت: در درون نفس، بین عدالت و ظلم، شرافت و بردگی، فضیلت و رذیلت، علم و جهل و شرف و بی شرفی جنگ دائمی وجود دارد، لذا اگر پیروز شد، فاتح است و اگر شکست خورد برده و اسیر هوای نفس خواهد شد. گاهی فرد قوای عقلانی خود را فدای هوای نفسانی می‌کند، یعنی خود را اسیر کرده است. کسی که می‌گوید من نمی‌توانم دروغ نگویم، غیبت نکنم و اختلاس نداشته باشم، یعنی در جهاد درونی شکست خورده است و اسیر اختلاس و دروغ و ... است و زمانی که می‌گوید نمی‌توانم، حقیقت را می‌گوید. 

خیانت و اختلاس نشانه سلطه هوای نفس بر انسان است

آیت‌الله جوادی آملی با بیان اینکه بدن انسان به غذا نیاز دارد، شکم فرمان‌روایی دارد، گوش به آهنگ خوب نیاز دارد و چشم، منظره خوب می‌خواهد، ادامه داد: از طرف دیگر عقل است که عقال می‌کند و از اینجا، جنگ بین حق و باطل در درون انسان شروع می‌شود که جهاد نفس است. حضرت بارها فرمودند: که من نفس را اسیر عقل کردم و در عوض در مورد برخی فرمودند: «کم من عقل اسیر تحت هوی امیر». این در مورد کسانی است که همه استعدادهای خود را به کار می‌برند تا ببینند کجا را منفجر، چگونه اختلاس و چطور به دیگران خیانت کنند.

وی با بیان اینکه همه سخن حضرت(ع) آن است که خودتان را برده طمع نکنید، افزود: اگر انسان اسیر نفس شد نفس به او دستور می‌دهد که رشوه بگیرد، اختلاس کند و فلان گناه را انجام دهد و چون نفس در اسارت نفس اماره است مجبور است دنباله‌رو آن باشد. حضرت فرمود: اگر کسی گرفتار طمع شد، حلال و حرام را مهم نمی‌داند. 

این مرجع تقلید با بیان اینکه دستگاه خلقت، ظریف و دقیق ساخته شده است اما علم‌النفس، قوای نفس، اسرار نفس و ... در حوزه نیست، تصریح کرد: فلسفه و کلام می‌خواهد تا نفس را بشناسد؛ نفس، صلح، جنگ و صفا دارد؛ نفس لوامه هم مانند قیامت کوچک و بهترین امانت در درون انسان است، لذا در سوره قیامت، هم به قیامت و هم به نفس لوامه قسم یاد شده است.

مفسر قرآن کریم اضافه کرد: جهاد درونی همیشه وجود دارد و مانند جهاد بیرونی نیست و اگر انسان در برابر نفس اماره کوتاه بیاید گناه و طمع، انسان را اسیر می‌کند؛ حضرت امیر(ع) بسان یک روانشناس ماهر، میدان نبرد و طرفین دعوا را مشخص کرده است و راه برای پیروزی نیز ارائه می‌دهد در حقیقت آنچیزی که در جدال عقل و نفس هشدار می‌دهد، عقل است. 

دنیا از منظر علی(ع)

وی با بیان اینکه اختلاس و گرفتن رشوه و زیرمیزی عامل از بین بردن آبروی انسان است، تأکید کرد: حضرت امیر(ع) فرمودند که این دنیایی که شما اینقدر خود را برای آن به خطر و زحمت می‌اندازید لمازه است و من مردی می‌خواهم که وقتی وزیر و کیل شد، مردم را گرفتار اختلاس و رشوه خود نکند؛ و از این لمازه بگذرد، لمازه یعنی باقیمانده غذا در لابلای دندان. 

مفسر قرآن کریم اضافه کرد: انسان وقتی در نبرد درونی شکست خورد، نفس اماره او را اسیر می‌کند و فرد می‌گوید من نمی‌توانم اختلاس نکنم و نبینم و نشنوم و ...؛ بیشترین جایی که عقل را به اسارت می‌رساند طمع‌ورزی است؛ مانند قربانگاه عقل را به قربانی می‌برد و می‌کشد و عقلی که کشته شد کاری از او ساخته نیست. انسان برده برایش فرقی ندارد که چه غذایی بخورد؛ لذا از سطل آشغال غذا می‌خورد؛ انسان گرفتار طمع چنین حالتی دارد.

آیت‌الله جوادی آملی تصریح کرد: حضرت در کلام 456 فریاد برآورد: وَ قَالَ(عليه السلام): أَلَا حُرٌّ يَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا؟ إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ، فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا. آيا آزاده‌اى نيست كه اين ته مانده غذاى در دهن مانده را براى آنان كه در خور آن هستند، بيفكند. هر آينه نفسهاى شما را بهايى جز بهشت نيست، پس خود را جز به آن بها مفروشيد.

وی با تأکید بر اینکه اخلاق یعنی آزادگی، بیان کرد: اخلاق یعنی، بیراهه نرفتن، راه کسی را نبستن و با شرف زندگی کردن؛ لذا همه درس اهل بیت(ع) هم این بود که با شرافت زندگی کنید و اجازه ندهید هیچ کشور و دشمنی اعم از داخلی و خارجی بر شما سلطه نداشته باشد.