«پیتر چلکووسکی»؛ از ایران‌شناسی تا ارتقای درک جهانی از اسلام
«پیتر چلکووسکی»، ایران‌شناس لهستانی‌تبار عشق و علاقه خاصی به ایران داشت و همین امر سبب شد تمام تلاش خود را برای معرفی فرهنگ و ادبیات ایران به جهانیان به کار گیرد و آثاری ماندگار در این عرصه از خود به یادگار گذارد.
به گزارش ایکنا، پیتر چلکووسکی(به انگلیسی: Peter J. Chlkowski)، ایران‌شناسِ آمریکاییِ لهستانی‌تبار است که استاد مطالعات خاورمیانه، شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی در گروه مطالعات اسلامی و خاورمیانه دانشگاه نیویورک بود، وی از مشهورترین تعزیه‌پژوهان غیر ایرانی به شمار می‌آید و آثار و تألیفات بسیاری درباره آیین تعزیه و آیین‌های شیعی به نگارش درآورد.
چلکووسکی متولد ۱۹۳۳ میلادی در لوبلینچ لهستان بود و در سال 1347 با رساله‌ای با عنوان «تاریخ و جنبه ادبی تعزیه» موفق به اخذ مدرک دکترا از دانشگاه تهران شد. برگزاری اولین کنفرانس درباره تعزیه در ایران در سال 1355 در دانشگاه شیراز و انتشار مقالات آن در قالب کتاب «تعزیه؛ آیین و نمایش در ایران«، کوشش برای معرفی تعزیه در عرصه جهانی و تحقیق درباره مراسم سوگواری محرم شیعیان «ترینیداد و توباگو» موسوم به «حُسَی» از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های چلکووسکی به شمار می‌روند. همچنین کتاب «آینه جهان غیب: افسانه‌هایی از خمسه نظامی گنجوی» از دیگر آثار او درباره فرهنگ و ادب ایرانی است.
این نویسنده اسلام‌شناس عمر خود را در کلاس‌های درس، سالن‌های سخنرانی، بر روی صحنه تئاتر و صفحه تلویزیون صرف پرداختن به زیبایی‌ها و عمق جهان اسلام کرد و هدفش تنها یک چیز بود؛ این که درک عمومی از اسلام را ارتقا دهد و برداشت‌های نادرست جهان غرب از آن را چه به عنوان یک مذهب و چه به عنوان فرهنگی عمیق و چندوجهی، اصلاح کند.
اخذ دکترای زبان و ادبیات فارسی در ایران
او که در لهستان جنگ جهانی دوم در خانواده‌ای متدین و کاتولیک متولد و بزرگ شده بود، شرق‌شناسی را در دانشگاه «یاگیلونیا»ی لهستان و بازیگری را در مدرسه تئاتر «کراکوف» آموخت. سپس به لندن رفت تا تحصیلات خود را در مدرسه مطالعات شرقى (SOAS) به عنوان دانشجوی برنارد لوئیس ادامه دهد. بعد از آن به ایران نقل مکان کرد و در سال ۱۹۶۸ دکترای خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران دریافت کرد، چلکووسکی نخستین لهستانی‌ای است که موفق به دریافت دکترا در این رشته شد.
در ایران با سازمان خیریه «CARE Mission» همکاری کرد و به مقتضای شغلش بیش از هفتاد هزار کیلومتر در خاک این کشور سفر کرد و به ساخت مدرسه و حمام عمومی در روستاهای مختلف همت گماشت. طی این سفرها بود که به تعزیه؛ نمایش آیینی شیعیان، علاقه‌مند شد؛ علاقه‌ای که بعدها نقش بزرگی در تعیین مسیر حرفه‌ای او داشت و نقطه تلاقی دلبستگی به هنرهای نمایشی و فرهنگ اسلامی شد.
در سال ۱۹۶۸، به عنوان پژوهشگر تاریخ فرهنگ در دانشگاه نیویورک مشغول به کار شد و به مدت ۵۰ سال آنجا تدریس کرد. او یکی از بنیان‌گذاران مرکز مطالعات خاور نزدیک «هاکوپ کورکیان» بود و سال‌ها به عنوان رئیس و مدیر این مرکز خدمت کرد و با پژوهشگران برجسته‌ای همچون ریچارد اتینگهاوزن، ان‌ماری شیمل، حمید دباشی و احسان یارشاطر همکاری داشت.
دریافت جایزه دانشگاه نیویورک
پروفسور چلِکووسکی در سالن‌های سخنرانی با شور و شوق و بیان و رویکردی انسانی و روشن، مخاطبان آمریکایی را با موضوعاتی آشنا می‌کرد که برای بسیاری از آنان تازگی داشت و هرگز پیش از این چیزی در این باره نشنیده بودند. به همین دلیل و به پاس خدماتش جایزه «Golden Dozen Award» دانشگاه نیویورک را به عنوان بهترین استاد، نه یک بار بلکه دو بار دریافت کرد.
او دوازده کتاب و صدها مقاله نوشت و ویرایش کرد. از «دانشنامه ایرانیکا» گرفته تا مجله «دراما ریویو» مقالات او را منتشر کرده‌اند. موضوع آثارش عمدتاً بسیار متنوعند. در سال ۱۹۷۵ کتابی درباره تصوف نوشت با نام «آینه جهان نادیدنی: داستان‌هایی از خمسه نظامی» که ناشرش موزه متروپولیتن نیویورک بود. این کتاب جایزه نخست را از انجمن ناشران دانشگاه‌های آمریکا دریافت کرد. در سال ۱۹۹۹ با همکاری حمید دباشی کتابی درباره مسائل فرهنگی نوشت.
سخنرانی‌های پروفسور چلکووسکی محدود به کلاس‌های درسش نبود؛ او میزبان ۴۶ قسمت از برنامه تلویزیونی «Sunrise Semester» در شبکه CBS بود. آن‌چنان محبوب بود که عکسش را روی جلد اصلی «TV Guide» منتشر کردند و تیتر زدند: «پیتر چلکوفسکی! عاشقت هستم!»
در دهه ۱۹۹۰ با مؤسسه اسمیتسونین، بزرگ‌ترین مؤسسه پژوهشی میراث فرهنگی در آمریکا، همکاری کرد و مستندی با نام «حُسی در ترینیداد» درباره تعزیه در جزایر کارائیب ساخت.
معرفی تعزیه به جامعه جهانی
از آن سوی سواحل دریای مازندران تا جزیره ترینیداد، او بود که تعزیه را به جامعه جهانی تئاتر شناساند و با افرادی همچون برژی گروتوسکى، یوجینیو باربا، پیتر بروک، ریچارد شکنر و بسیاری دیگر همکاری کرد. اوج این همکاری‌ها در سال ۲۰۰۲ بود، زمانی که چلکووسکی با همکاری محمد غفاری تعزیه را به «لینکلن سنتر» در نیویورک برد و با استقبال بی‌نظیری مواجه شد.
علاقه او به فرهنگ ایرانی و اسلامی از صمیم قلب و عاری از هرگونه انگیزه سیاسی بود. او به آسانی از مرزهایی عبور می‌کرد که دیگران از آنها پرهیز می‌کردند. در رویدادهای فرهنگی ایران در سال ۱۹۷۱ شرکت کرد. پس از انقلاب در سال ۲۰۰۲ دعوت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران را پذیرفت و به عنوان میهمان افتخاری در مراسم اجرای تعزیه در کرمانشاه حضور یافت. او در سال ۲۰۱۰ از سوی یونسکو و سازمان اسلامی آموزشی علمی و فرهنگی (آیسسکو)، جایزه بین‌المللی فارابی را برای مطالعات ایرانی و اسلامی در تهران دریافت کرد.
کتاب «نظامی گنجوی» چلکووسکی؛ بهترین کتاب انتشارات دانشگاهی آمریکا
در میان آثار متعدد پیتر چلکووسکی، کتاب «آینه جهان غیب: افسانه‌هایی از خمسه نظامی گنجوی» به‌عنوان بهترین کتاب انتشارات دانشگاهی آمریکا و نشریات موزه‌ها در ۱۹۷۵ م / ۱۳۵۴ ش برگزیده شد و کتاب تعزیه، هنر بومی پیشرو ایران نامزد جایزه بهترین کتاب در زمینه تئاتر و درام بوده است. دیگری مجموعه‌ای است از مقالات به نام«ایران، پویایی و دگرگونی» که تحت نظارت پیتر چلکوفسکی تدوین شده و انتشارات مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه نیویورک در ۱۹۷۱ م آن را منتشر کرده است. همچنین مقاله و بررسی جالب «از سوی نمایش دینی به‌سوی نمایش ملی» از دیگر تلاش‌های ارزشمند چلکوفسکی در زمینه شناخت هنر نمایش تعزیه در ایران است.
چلکووسکی در سال ۱۹۷۵ خمسه نظامی گنجوی را اثری جذاب، دراماتیک، با‌وقار و بی‌آلایش» توصیف کرد.
از پیتر چلکووسکی همسرش گوگا چلکووسکی، دخترش مونیکا تارونی، پسرش پیتر چلکووسکی و نوه‌هایش پائولو تارونی، سوفیا تارونی، کلاید چلکووسکی و ارل چلکووسکی به یادگار مانده‌اند.
انتهای پیام
