حفظ انسجام اسلامی در کلام امیرمؤمنان

به گزارش خبرنگار ایکنا، چهارمین جلسه از سلسله مباحث «جهاد و مقاومت علوی» به همت باشگاه قرآنی دانشجویان نور سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور(جهاددانشگاهی) و با همکاری کانون قرآن و عترت دانشگاه علوم پزشکی بابل به انگیزه ایامی که در آن به موضوع جهاد و مقاومت در آیات و روایات بیش از پیش توجه می‌کنیم با سخنرانی محمدهادی یدالله‌پور، دانشیار علوم و معارف دانشگاه علوم پزشکی بابل و با موضوع «حفظ انسجام اسلامی از منظر نهج البلاغه» برگزار شد که در ادامه می‌خوانیم.

در جلسه گذشته به این مسئله پرداخته شد که بزرگترین دشمنان کسانی‌اند که حیله‌های خصمانه خود را مخفی می‌کنند و حقیقت خودشان را افشا نمی‌کنند و به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی از دوستان شما هستند و این همان چیزی است که آدمی از اصل غافل‌گیری در حملات دشمن باید به آن توجه داشته باشد. حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه به هوشیاری در مقابل دشمن بسیار تأکید دارند.

در سلسله مباحث جهاد و مقاومت علوی در این جلسه به موضوع «حفظ انسجام اسلامی از منظر نهج البلاغه» خواهیم پرداخت. یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های نهج‌البلاغه در حوزه مفاهیم امت اسلامی، بحث اتحاد و انسجام اسلامی است که در فرازهای متعدد از نهج‌البلاغه به آن توجه شده است. امیرالمؤمنین(ع) به عنوان معجزه عملی پیامبر گرامی اسلام(ص) بر حفظ مسیر هدایت و رستگاری انسان‌ها، تلاش فراوانی داشتند و از آغاز امت اسلامی فراز و فرودهای را در مسیر گسترش فرهنگ دینی در کنار نبی مکرم اسلام(ص) مورد توجه قرار داده بودند و ما امروز که میراث‌دار آن امام هستیم از سرچشمه‌های حکمت و معارف آن امام عزیز برای گسترش معارف دینی و حفظ انسجام اجتماعی می‌توانیم بهره‌مند باشیم.

تألیف قلوب در پرتو اسلام

خداوند در آیه شریفه ۱۰۳ سوره مبارکه آل عمران می‌فرماید «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» این آیه یکی از آیات درخشان قرآن در حوزه وحدت و چنگ زدن به ریسمان محکم الهی برای رسیدن به مسیر درست شکوفایی قرآنی است، در همین آیه شریفه می‌فرماید «وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ» شما قبل از اسلام دشمن بودید ولی با اسلام شما دوست یکدیگر شدید و تألیف قلوب بین شما، رهاورد اندیشه دینی برآمده از مکتب وحیانی پیامبر گرامی اسلام(ص)است. شما دشمنان يکديگر بودید و بر سر یک مسئله بسیار کم ارزش سال‌ها با هم می جنگیدید، این هدیه اسلام به شما بود، شما مردمی بودید که در قبیله‌های خود برای مسائل کوچک با هم درگیر بودید و به جنگ و نزاع روی می‌آورید، امروزه مردمی متمدن شدید که فرهنگ غنی دینی گرفتید.

یکی از کارکردهای دین در پرتو حفظ وحدت و انسجام اسلامی، تألیف قلوب و دوستی در کنار یکدیگر است. حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: کسی مانند من دلسوزتر به حفظ انسجام شما نیست.

هیچ امتی از تفرقه خیری ندیده است

یکی از فلسفه‌هایی که می‌توان در خصوص سکوت امیرالمؤمنین(ع) بعد از رحلت نبی مکرم اسلام(ص) بیان کرد این بود که جامعه دچار تفرقه و تشتت نشود. در خطبه ۵ نهج‌البلاغه وقتی حضرت اميرالمؤمنين(ع) بعد از رحلت نبی مکرم اسلام(ص) با پیشنهاد ابوسفیان و عباس عموی خودشان مواجه می‌شوند که برای گرفتن حبس پیشنهاد شد که ما نیرو می‌دهیم و حکومت را از دست حاکم اولی می‌گیریم، امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند هیچ امتی از تفرقه خیری ندیده است. تفرق، تشتت و چند دستگی باعث می‌شود که توان و انرژی جامعه گرفته شود، مردم خسته شوند و این سیاست کهنه استعمار است.

دشمن در این دفاع مقدس اخیر، که با این حمله، فرماندهان ارشد ما را مورد جنایت وحشیانه خودش قرار داد و به شهادت فرماندهان رشید و همچنین شهادت دانشمندان بزرگ هسته ای ما منجر شد؛ تصورش این بود با آغاز این حرکت می‌تواند در جامعه تفرقه ایجاد کند و گروه های مردم را به جان هم بیندازد، این جز استراتژی‌های مهم استکبار و استعمار در طول تاریخ بوده که وحدت را از جامعه مسلمانان بگیرند.

راهکارهای حفظ انسجام اجتماعی در نهج البلاغه

حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه راهکارهای متعددی برای حفظ انسجام اجتماعی مطرح می‌کنند. یکی از آن نکاتی که به حفظ انسجام اجتماعی می‌انجامد بحث تحکیم مشترکات است که حفظ اتحاد می‌کند.

در طول انقلاب شکوهمند اسلامی، رهبران این انقلاب بر حفظ وحدت و انسجام میان مسلمانان تأکید داشتند و این برگرفته از اندیشه امیرالمؤمنین(ع) است. در زمان آیت‌الله العظمی بروجردی بحث وحدت میان شیعه و سنی مطرح شد و کمیته‌ای در میان اندیشمندان مسلمانان شیعه و اهل تسنن ایجاد کردند و مجموعه‌‌ای را برای حفظ انسجام جامعه اسلامی بنا نهادند.

در فتوای مراجع بزرگ ما این نکته وجود دارد که حاجیان وقتی به حج مشرف می‌شوند، نماز را برای حفظ وحدت مانند برادران اهل سنت به جا بیارند؛ چقدر رعایت اتحاد مهم است که حتی در اقتدا به ائمه جماعات گفتند مثل آن‌ها اقتدا کنید و این وحدت و انسجام را نشکنید. اندیشمندان برای رشد و شکوفایی جامعه مشترکات را اساس و مبنای حرکت و تلاش قرار می‌دهند. در دفاع مقدس اخیر همه مردم از پیر و جوان به میدان آمده بودند تا از کشور خود محافظت و بر دشمن تسلط پیدا کنند. مقام معظم رهبری در آن ایام به محمود کریمی گفتند که شما از ایران بخوانید، این یکی از نکات کلیدی برای حفظ انسجام اسلامی است که شما نیاز دارید به مشترکات توجه کنید و مانع از چند دستگی و قطب بندی در جامعه شوید.

قطب‌بندی‌های کاذب باعث می‌شود که انرژی جامعه گرفته و دشمنی زیاد ‌شود. امروز هر کسی در هر جایی اگر باعث تفرقه و جدایی و تشتت شود در گروه دشمن تلاش می‌کند و هر کسی که برای حفظ وحدت و انسجام جامعه تلاش ‌کند؛ چه با نوشتن چه با سخنرانی و چه با موضعی که می‌گیرد برای رشد انسجام اسلامی تلاش کرده است.

تحمل عقاید متفاوت در جامعه

دومین راهکار نهج‌البلاغه برای حفظ انسجام اسلامی تحمل عقاید دیگران است و به نوعی مدارا در جامعه. روایتی از امام رضا(ع) که می‌فرمایند: مؤمن، مؤمن نیست مگر اینکه این سه ویژگی را داشته باشد: یک صفت از خدا، یک صفت از پیامبران و یک صفت ازائمه(ع)، آن صفتی که از خداست کتمان سر است خداوند اسرار مردم را می‌پوشاند، می‌بیند و رسوا نمی‌کند، دیگران نمی‌بینند، نمی‌دانند و بیهوده شایعه درست می‌کنند، یک ویژگی که از نبی مکرم اسلام(ص) مدارا با دیگران است. این ویژگی بیانگر تحمل آرای مخالف است، مؤمن باید تحمل نظرات مخالف دیگران را داشته باشد، بالاخره در جامعه همه یک سخن ندارند. شما در کلام حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌بینید که راضی نبودند حتی به یاران معاویه فحش داده شود، این در حالی است که بعضی مواقع ما نسبت به کسی که با آرا و اندیشه‌های ما مخالفت دارد به گونه‌ای سخن می‌گوییم که اصلا سزاوار نیست و این باعث تفرقه، جدایی و کدورت در جامعه می‌شود، ما باید تحمل و ظرفیت خود را بالا ببریم و با مخالف خود مدارا کنیم. یک ویژگی دیگر مؤمن در کلام امام رضا(ع) که از ویژگی‌های امام است صبر در برابر سختی هاست.

نقد بدون اهانت

برای حفظ انسجام اسلامی نقد بدون اهانت لازم است. این موضوع مسلم است که نقد باعث رشد جامعه می‌شود اما نقد دلسوزانه. هنگامی که نقد می‌شویم، رشد می‌کنیم، نسبت به ضعف‌هایمان آگاه می‌شویم و قوت‌های خود را می‌شناسیم.

در سیره ائمه معصومین(ع) این مسئله وجود داشته که کسی را آزار ندهند، به کسی توهین نکنند، چرا که حفظ احترام دیگران در گفتار و رفتار، شرط بلوغ اجتماعی است. بعضی از افراد وقتی به قدرت می‌رسند ظرفیت ندارند و در کلام و رفتارشان به مخالفانشان توهین می‌کند این باعث تشتت و تفرقه می‌شود.

ارتباط علمی با اندیشمندان

راهکار بعدی برای حفظ انسجام اجتماعی ارتباط علمی با اندیشمندان اسلامی است. یکی از مباحثی که سال‌هاست مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها به آن تأکید کردند، اما متأسفانه عمده این دانشگاه‌ها در رسیدن به آن ناموفق بودند، بحث برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی است.

امیرالمؤمنین(ع) به جناب مالک اشتر در نامه 53 نهج‌البلاغه می‌فرمایند با اندیشمندان نشست و برخاست داشته باشید و حرف‌هایشان را گوش کنید. در سیره امامان معصوم(ع) ما مرسوم بوده است، نشست‌هایی که حضرت علی‌ابن‌موسی الرضا(ع) در دوره ولایتعهدی خود داشتند که مجموعه عیون الاخبار الرضا مرحوم شیخ صدوق آن‌ها را جمع آوری کرده با دانشمندان یهودی، مسیحی، زرتشتی و صابعی صحبت کردن و بحث داشتند.

فرهنگ سازی وحدت اسلامی

امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: برای آن که انسجام اسلامی در جامعه حفظ شود نیاز به فرهنگ سازی و امر به معروف و نهی از منکر داریم. حضرت امام(ره) می فرمود؛ اگر تمام پیامبران یک جا جمع شوند با هم اختلاف ندارند، اختلاف و تفرقه از منیت‌ها و از هواهای نفسانی و شیطانی است.

پرهیز از تعصب

یکی دیگر از راهکارهایی که در نهج‌البلاغه برای حفظ انسجام اسلامی سفارش شده، پرهیز از تعصبات کور است، آن‌هایی که متأسفانه قشری نگاه می‌کنند چون عمق حادثه را نمی‌بینند بعضی مواقع در یک مسئله کوچک چنان تعصب می‌ورزند که جامعه دچار چند دستگی می‌شود شاید در این چند دستگی کارها، حرکاتی را انجام دهند که یک کینه عمیق در جامعه ایجاد کنند.

خیرخواهی متقابل در جامعه

نکته دیگر ضرورت خیرخواهی متقابل در امت اسلامی برای حفظ انسجام در جامعه است. امیرالمؤمنین(ع) در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه به جناب مالک اشتر می‌فرمایند: دلت را از عشق به مردم و خیرخواهی به آن‌ها پر کن؛ چرا که این مردمی که در حکومت تو هستند دو گروهند یا برادران دینی تو هستند و یا همانند تو در آفرینش‌اند.

در این جنگ تحمیلی اخیر دیدیم وقتی جایی را دشمن مورد هجوم قرار می‌داد، مردم ما به پناهگاه نمی‌رفتند بلکه به کمک مردمی می رفتند که مورد هجوم قرار گرفته‌اند و منتظر نبودند تا نیروهای امدادرسان به کمک بیابند، در حد توان شان کمک می‌کردند. کسانی که در صف بنزین در اوج گرما به انتظار بودند، توسط مهربانی مردم با آب خنک پذیرایی می‌شدند.

آثار اجتماعی وحدت در جامعه

اگر در جامعه وحدت و انسجام حفظ شود آثار و برکاتی دارد که اولین آن از منظر نهج‌البلاغه بحث امنیت اجتماعی ا‌ست. در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: اگر دشمن پیشنهاد صلح داد بپذیرید که این موجب امنیت اجتماعی می‌شود.

نکته دوم عزت و اقتدار دینی است که از آثار انسجام اجتماعی است. تفرقه و تشتت باعث ذلت و خواری می‌شود، حتی اگر یک خانواده متحد نباشند ذلیل می‌شوند، جامعه‌ای که انسجام نداشته باشد عزت و اقتدار ملی خود را مورد تردید قرار می‌دهد. حضرت علی(ع) در خطبه 192نهج‌البلاغه می‌فرمایند: شما سرگذشت امت‌های قبل را ببینید سرگذشت امت اسلامی در ابتدا را ببینید، مردم با تعداد کم چه پیروزی‌های درخشانی داشتند، جهتشان واحد بود، شمشیرهایشان در یک مسیر فرود می‌آمد و اهداف واحد داشتند. جامعه‌ای که دشمن دارد ولی مردم نمی‌جنگند، در برابر حمله دشمن دفاع نمی‌کند و از امام حقشان پیروی نمی‌کنند، به ذلت دچار می‌شوند.