دوره امام رضا(ع)، اوج نقش آفرینی ائمه در جهاد علمی و جهاد تبیین

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی غلامعلی؛ استاد دانشگاه قرآن و حدیث در نشست علمی «امام رضا(ع) و جهاد علمی و عملی» با بیان اینکه ایشان ولایتعهدی را با اکراه پذیرفتند تا معارف حقه امامیه و اسلام ناب محمدی(ص) در این تریبون بیان شود، گفت: امام رضا(ع) از این فرصت نهایت استفاده را بردند؛ مقام معظم رهبری؛ در خصوص این امام همام فرمودند که امام رضا(ع) یک مجاهد خستگی‌ناپذیر و همواره در حال مبارزه بود. این حرف خیلی معنا دارد یعنی اگر بگوییم منظور مبارزه با شمشیر است که ایشان وارد منازعات نشدند، بنابراین مراد ایشان از مبارزه، جهاد علمی و جهاد تبیین به تعبیر امروزی است. 

وی اضافه کرد: در کتاب «عیون اخبارالرضا(ع)» روایت زیبایی بیان شده است که در حقیقت امتداد مبارزات حضرت(ع) است؛ هر روز اخباری از ظلم و جور خلیفه به امام می‌رسید و ایشان از این فرصت برای نشر معارف الهی بهره بردند و غالبا به مسائل کلامی و اعتقادی ورود پیدا کردند. 

غلامعلی افزود: امام(ع) وقتی به مرو رسیدند این سؤال برای بسیاری از مردم مطرح شده بود که جایگاه امامت که ایشان بیان می‌کنند چیست؟ اینکه می‌گویند؛ امام این جایگاه و آن جایگاه را دارد؛ عبدالعزیز می‌گوید؛ من همراه امام رضا(ع) بودم و وارد مسجد جامع شدیم و مردم هم از بحث امامت پرسش کردند و ایشان هم به صورت مستوفی و کامل در خصوص جایگاه امامت مطالبی را فرمودند. 

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به متن این روایت تصریح کرد: روایت گفته است روز جمعه‌ای بود و من با امام رضا(ع) وارد مسجد جامعی شدم و گروهی از مردم در مورد امامت بحث می‌کردند و بحثشان هم درست و دقیق نبود و این ناشی از گفتمانی بود که امام رضا(ع) تولید کرده بود یعنی امام رضا(ع) امامت را نشر داده بودند ولی برداشت‌های غلطی از آن در بین مردم وجود داشت. در گروه‌های خاص شیعه، خواص مطلع بودند لذا وقتی امام صادق(ع) شهید شدند، گروهی عازم مدینه شدند تا ببینند امام بعدی کیست و یا وقتی امام حسین(ع) شهید شدند این اتفاق رخ داد.

غلامعلی با بیان اینکه شیعیان خالص نسبت به جایگاه امامت و مدیریت آن مطلع بودند ولی عموم مردم چنین درکی از امامت نداشتند، ادامه داد: امام رضا(ع) گفتمان امامت را در بین شیعه و سنی نشر دادند؛ این روایت چند صفحه است و امام رضا(ع) جایگاه امامت را به خوبی و نیکی برای عبدالعزیز بیان می‌کند؛ ما اگر بخواهیم از امام رضا(ع) الگوی شایسته بگیریم باید بگوییم امام رضا(ع) در طول عمر حدودا 55 ساله نهایت استفاده را برای جهاد در راه خدا انجام دادند ولی نباید تصور کنیم که جهاد در راه خدا جنگیدن و شمشیر به دست گرفتن است.

جهاد علمی امام رضا(ع)

غلامعلی بیان کرد: امام رضا(ع) می‌فرمایند؛ هر زمانی، یک جهاد لازم است و جهاد مورد نیاز امروز، جهاد علمی است؛ لذا حضرت در هر فرصتی چه در مدینه، مکه، مسجدالنبی و مسجدالحرام ورود داشتند و مسائل مورد نیاز را برای مردم بیان می‌کردند؛ حضرت(ع)در مرو یاد مدینه کرده و فرمودند؛ که من در روضه‌ النبی می‌نشستم و دانشمندانی از مناطق مختلف که در مسائل علمی مورد نیاز، درمانده بودند به آنجا می‌آمدند و من پاسخ آنان را می‌دادم و این یعنی مرجعیتی که امام قبل از مرو هم داشتند؛ شاید سفر از مدینه به مرو هم چند ماه طول کشیده باشد و در این سفر هم حضرت(ع) عبارات زیادی بیان کردند. 

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه روایت مفصلی از سوی یکی از راویان بیان شده است که راوی گفته است هرگز ندیدم از علی بن موسی(ع) سؤالی شود مگر اینکه او پاسخ آن را می‌دانست، گفت: در این روایت بیان شده است که هیچ کسی را مطلع‌تر نسبت به تاریخ از ابتدا تا دوره خودش ندیدم؛ مأمون با سؤال از هر چیز پیوسته او را می‌آزمود و او جواب درست می‌داد و همه شواهد و استدلالات او از قرآن بود؛ امام رضا(ع) البته برای مأمون از قرآن استفاده می‌کرد ولی در جلسه‌ای که بزرگان یهود، نصارا و زرتشت جمع بودند وقتی امام(ع) بحث کردند یکی از این افراد به امام گفت؛ که تو یا از قرآن و یا از سخنان پیامبرتان استشهاد می‌آورید که ما قبول نداریم. اگر قبول داشتیم که ما هم مسلمان بودیم؛ لذا حضرت به کتاب خودشان انجیل و تورات استناد کردند و این نکته قابل توجه در طول دوره امامت امام رضا(ع) وجود داشت و مرجعیت علمی ائمه(ع) را توسعه و گسترش دادند. 

غلامعلی با بیان اینکه مباحث کلامی در دوره امام رضا(ع) جدی بود، اضافه کرد: ایشان حتی در مرو ابایی نداشتند بدون اینکه به شیعه و سنی بودن افراد توجه داشته باشند اعتقادات را بیان می‌کردند. جلوی انحرافات ایستادند، حتی انحرافاتی که در مورد آیات قرآن وجود داشت، نمونه آن آیه مباهله بود و امام رضا(ع) با تبیینی که فرمودند به اثبات جایگاه امام علی(ع) پرداختند. 

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه روایاتی توسط کاتبان دفتر مأمون نوشته شده است که گاهی به بیش از 20 صفحه می‌رسد و در آن استناد به آیات قرآن فراوان وجود دارد، ادامه داد: این روایات در مناظره با خود مأمون ثبت شده است و در مواردی مأمون اعتراف کرده است که امام رضا(ع) چقدر آگاهی و علم دارد و گفته است خدا مرا بعد از تو زنده نگه ندارد، چقدر تو به علوم پیامبر(ص) آگاه هستی و این نشان‌دهنده یک جهاد جدی است که امام به ثمر رساندند و به ما یاد دادند که اگر بخواهید الگو بگیرید، یکی از آنها جهاد علمی است. جهاد علمی یعنی اگر کسی سخن و جایگاه شما را قبول ندارد با منطق بایستید و با استدلال طرف مقابل را مجاب کنید.

وی افزود: در طول زندگی امام رضا(ع) شاهد جهاد تبیین و مبارزه علمی ایشان هستیم؛ جلساتی وجود دارد که مأمون با عنوان مناظره بین امام رضا(ع) و سایر دانشمندان نقاط مختلف تشکیل داد و حتی مأمون این پیش‌بینی را داشت که به رجاء بن ضحاک گفته بود که امام(ع) را از شهرهایی مانند قم و شیعه‌نشین عبور نده و از اهواز و بصره و ... ببر، ولی امام(ع) در همان سفر هم باز از هر فرصتی بهره می‌بردند و نمود اصلی آن در نیشابور بود که روایت سلسله الذهب را فرمودند. 

شایعه‌سازی برای امام رضا(ع)

غلامعلی اضافه کرد: مأمون، امام رضا(ع) را در سرخس به زندان انداخت؛ روایتی با سند معتبر وجود دارد که شایعه کردند که علی بن موسی(ع) می‌گوید؛ مردم همه بنده و عبد ما هستند و با این حرف امام را به زندانی در سرخس انداختند و دست و پای ایشان را بستند؛ اباصلت نزد امام(ع) رفت و از امام(ع) پرسید که ماجرا چیست؟ این مورد در دوره ولایتعهدی امام رضا(ع) هم  مطرح بوده است، لذا از حضرت پرسید شما چنین چیزی فرمودید؟ و امام(ع) فرمودند سبحان الله. این چه شایعی است و به خدا شکایت می‌برم از کسانی که این تهمت را می‌زنند. حکومت هم برای برخورد با امام رضا(ع) از این فرصت سوء استفاده کردند. 

وی تأکید کرد: امام رضا(ع) در تمام دوره عمرشان به خصوص امامت 20 ساله اهل جهاد، تلاش و مبارزه با دشمنان بودند؛ اینکه امروز پیشوایان دینی ما می‌گویند؛ باید با ظالمان و مستکبران مبارزه شود، برگرفته از این خط امامت است که هر زمانی مبارزه یک نوع وجهه‌ای داشت، در زمانی کلامی و علمی و زمانی هم به روش‌های دیگر بود.
غلامعلی تصریح کرد: اوج نقش‌آفرینی ائمه(ع) در بعد علمی و جهاد علمی و جهاد تبیین دوره امام رضا(ع) بوده است.