در فضیلت و اهمیت عید سعید فطر همین بس که در بعضی از روایات آمده است، اهمیت آن کمتر از شب قدر نیست و در روایات توصیه به عبادت و احیای این شب شده است. عید فطر روز اول ماه شوال، پایان روزه گرفتن واجب در ماه رمضان و از مهمترین اعیاد مسلمانان است که درباره آن احادیث و روایات بیشماری وارد شده است.
امام علی(ع) میفرمایند: امروز روزی است که خداوند آن را برای شما عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن ساخت؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواستههایتان را اجابت کند و در کتاب مفاتیحالجنان برای شب و روز عید فطر اعمال و آدابی ذکر شده است که عمل به آنها میتواند انسان را در کسب هرچه بیشتر فیوضات این شب بزرگ یاری کند، یکی از سفارشهایی که در این روز شده است، زیارت امام حسین(ع) است.
در این راستا با هادی اتابکی، پژوهشگر دینی درباره آداب عید فطر و دلایل سفارش بر زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) گفتوگو کردهایم که مشروح آن را در ادامه میخوانیم:
ایکنا ـ فطر به چه معناست؟
فطر به معنای آغاز، شکفتن و شکوفا شدن است. در لغت هم فِطر، هم فَطر و هم فُطر داریم، فُطر یک ماده زهرمانند است که معنای خوبی ندارد، فَطر به معنای ایجاد کردن است و فِطر با توجه به ریشه کلمه به معنی آغاز کار و دوره جدید است، برخی نیز آن را خلاص و جدا شدن از آتش معنا کردهاند که شاید به این جهت باشد که به واسطه اینکه ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خدا بوده است و همچنین به واسطه وعدهای که خداوند داده است، از این باب که ما در این ماه از گناه پاک میشویم و این پاک شدن از گناه، ما را از آتش جهنم رها میکند؛ بنابراین فطر را به این جهت عید فطر مینامند که میخواهیم در زندگی خود، دوره و روزگار جدیدی را آغاز کنیم و بعضیها درست گفتهاند؛ ماه مبارک رمضان انگار اول سال مؤمن است و به تعبیری بهار قرآن و بهار ایمان است. بهار اول سال زندگی ماست. شروع مجدد با یک انرژی که ان شاءالله از بندگی خالص خدا و تمرینهایی که در این ماه داشتیم، بتوانیم پس از عید فطر شروع مجدد داشته باشیم.
ایکنا ـ ذکر قنوت نماز عید فطر یک دعای واحد در عید فطر و قربان است، به نظر شما این وحدت به چه معناست؟
ذکر قنوت نماز عید فطر و قربان را برای عید میخوانیم و قبل از اینکه عید فطر باشد، عید رمضان است و وارد عرصه بندگی جدید میشویم. چون عرصه جدیدی برای تولد است. امروز برای ما عید است و نمازی که باید اقامه کنیم، گفتهاند در قنوتش این دعا را بخوانید. در قنوت نماز عید فطر لحظهای که میخواهیم با خداوند گفتوگو کنیم، خداوند اجازه داده است هر جور که میتوانیم و میخواهیم و با هر زبانی که بلد هستیم، دعا و درخواست خود را بیان کنیم؛ بنابراین قنوت، لحظه راز و نیاز ناب و فرصتی است که با خداوند صحبت کنیم. نماز عید فطر و عید قربان با ظهور امام زمان (عج) برای همه واجب میشود و پشت سر امام عصر(عج) این نماز را میخوانیم و چون اکنون در غیبت کبری هستیم و معلوم نیست چشمهای گنهکار ما چه زمانی به جمال مبارک امام زمان (عج) روشن میشود، این نماز را در تکیهها و مصلیها اقامه میکنند و در کشور ما نیز امسال این نماز به امامت مقام معظم رهبری در اقامه شد.
در قنوت این دعا را میخوانیم؛ اللّهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاَّءِ وَالْعَظَمَهِ وَاَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَهِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَهِ؛ خدایا ای اهل جود و بزرگی و جلال و سلطنت و قدرت و ای شایسته عفو و رحمت. به عبارتی یعنی من سراغ خدایی آمدهام که همه کاره دنیاست و سلطنت با اوست و همه ما تحت سلطه خداوند هستیم. آنچه در این دعا میخوانیم، همان تعبیر علی (ع) در دعای کمیل است؛ وَلا یُمکِنُ الفرارُ مِن حُکومَتِک. ما نمیتوانیم از سلطنت و حکومت خداوند فرار کنیم. عفو رحمت و مغفرت درِ خانه خداست، تقوا برای خداست و برای اینکه از خداوند در خطاهایی که داریم، شرم داشته باشیم، میگوییم؛ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَلِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ؛ درخواست میکنم به حق روزی که این روز را برای مسلمانان عید قرار دادی و بعد از ماه رمضان که به عنوان شهرالله معرفی کردی و ما هم مهمان تو بودیم و با این عظمتی که ایجاد کردی، برای وجود مبارک پیامبر (ص) و اهل بیتش مایه مباهاتی است و به نوعی فرصتی است که وجود مبارک پیامبر و اهل بیتش مانند امام حسین (ع) ما را شفاعت کنند.
یکی از اعمالی که در عید فطر بسیار سفارش شده است، زیارت امام حسین (ع) است. چرا باید به زیارت امام حسین (ع) بروم، آنجا که میفرماید؛ ذُخْراً وَشَرَفاً وَمَزِیْداً؛ به ما امید و انگیزهای میدهد که هرچه میخواهید در خانه پیامبر (ص) و اهل بیتش هست و با امضای پیامبر و فرزندانش این عید برای ما عالی میشود و بعد از این مقدمه در دعای نماز عید فطر، اولین خواستهمان این است که؛ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْرٍ، اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوَّءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِم؛ درود بفرست بر محمد و آل محمد و هر آنچه به عنوان خیر برای پیامبر و فرزندانش قرار دادی، برای ما هم قرار بده و هر آنچه برای آنها بد دانستنی و آنها را از آن خارج کردی، ما را هم به واسطه محبتی که به پیامبر و خداندانش داریم از ناپاکیها دورمان کن.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَاَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْمُخلَصونَ؛ خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند از تو بندگان شایستهات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند از آن بندگان شایستهات و گل سر سبد عِبادُکَ الصّالِحُونَ، امام زمان (عج) است. یعنی معیار من در این دعاست که به گونهای عمل کنم که خیرم از وجود مبارک پیامبر(ص) و فرزندانش باشد و ان شاء الله از بزرگترین شری که دوری از پیامبر و خاندانش است، دور شوم؛ یعنی در مدار بندگی خداوند و حول محبت وجود مبارک اهل بیت(ع) حرکت کنم.
آنچه در شش قنوت نماز عید فطر میخوانیم، به ما نشان میدهد که همه کاره این علم وجود مبارک پیامبر و فرزندانش است و این موضوعی است که خداوند خواسته است و ان شاء الله اگر در این ماه در این خانواده و پای سفره این خاندان و در کرمخانه پیامبر(ص) و فرزندانش باشیم، هر روز برای ما عید است.
بنابراین در این قنوت در ابتدا از خداوند خواستیم، امروز را برای ما عید قرار دهد و در این عید درخواست کردیم که مشمول دعای پیامبر شویم و اگر قرار شد در این زندگی عید باشد، پای سفره امام حسین(ع) باشم و اگر کسی از سفره امام حسین(ع) بلند شد، هیچ روزی برایش عید نیست.
وقتی پیامبر(ص) به مکه مشرف شدند امیرمؤمنان علی(ع) را مأمور کردند که از یمن خارج و زکات آنها را بگیرند. وقتی حضرت علی(ع) آمدند، پیامبر احرام بسته بودند؛ از این رو حضرت علی(ع) هم احرام بستند و وارد شدند. پیامبر فرمود؛ علی جان، چرا احرام بستی و نیت احرامت چه بود؟ علی(ع) گفتند؛ به همان نیتی احرام میبندم که پیامبر نیت کرده است.
نقل است که پیامبر(ص) میخواستند، ۷۰ شتر قربانی کنند و به واسطه امیرمؤمنان علی(ع) و به عشق ایشان ۴۰ شتر را به نام علی و به عبارتی صدقه سر علی قربانی کردند. نکته زیبای این نقل این بود که احرام بستن به نیتی که پیامبر نیت کرده است مانند دعایی که میخوانیم خدایا از تو آنچه را که پیامبر خواسته است، میخواهم. پیامبر خواسته است که ما با هم مهربان باشیم و زندگی ما بر مدار بندگی باشد و دغدغه همنوع و مسکین داشته باشیم. مثلاً در خطبه شعبانیه، وجود مبارک پیامبر(ص) سفارشهایی را در رابطه با صدقه دادن، صله رحم، حفاظت از زبان، چشم، گوش و احترام به بزگتر و کوچکتر کرده است و امیدوارم این عید برای همه ما عیدی باشد که درِ خانه پیامبر و فرزندانش باشیم.
ایکنا ـ همانطور که اشاره کردید، در روز عید فطر بر زیارت امام حسین(ع) سفارش شده است، به نظرتان در رابطه با این سفارش چه نکتهای وجود دارد و دلیلش چیست؟
همه معصومین(ع) به زیارت امام حسین(ع) سفارش کردهاند؛ چرا که امام حسین(ع) کشتی نجات و عشق خداست و امام دستگیر همه است. شب عاشورا وقتی قرار بر جنگ شد، حضرت فرمودند؛ مانع اینها شوید، امشب میخواهم نماز اقامه کنم و قرآن بخوانم. قمر بنی هاشم با هیبت علوی و صولت نبوی فریاد زدند که آقای من میخواهند نماز اقامه کنند و قرآن بخوانند و جنگ فرداست. همه اینطور مطرح میکنند که امام حسین(ع) برای عشق به نماز و قرآن این کار را کردند، اما این یک روی سکه است. روی دوم سکه این است که کسانی که در عاشورا با امام حسین(ع) ماندند، حدود ۲۵ نفر بودند و با توجه به تعدادی شهدای کربلا که از ۷۲ تا ۱۰۸ نفر که عنوان کردهاند، علاوه بر تعدادی که از سپاه عمر سعد برای غارت و جاسوسی آمده بودند، تعدادی هم پایبند امام شدند و در رکاب امام ماندند و امام با یک نماز و قرآن خواندن دست آنها را گرفت و از آتش جهنم نجاتشان داد.
حر بن یزید ریاحی دو گناه بزرگ دارد؛ یکی این است که در کربلا امام حسین(ع) را گرفتار کرد، زیرا امام در منزل ثعلبه گفتند، من جایی بروم و برگردم و حر اجازه نداد و گفت باید با هم به سمت کوفه برویم و هر کجا عبیدالله پاسخ نامهام را داد، تصمیم میگیریم چه کنیم. روز دوم که به کوفه رسیدند، پاسخ نامه عبیدالله آمد و دستور داده بود که هر جا هستی اجازه حرکت به امام نده، یا با او بجنگ و یا فرماندهی را به عمر سعد واگذار کن. گناه دومش نیز این است که حر در دل فرزندان امام ترس انداخت و دلشوره به دل زینب افتاد، اما همین حر وقتی روز عاشورا خدمت امام آمد، امام(ع) فرمود؛ سرت را بالا بیاور، برای چه نگرانی؟
ظاهراً ظهیر بن قین، عثمانی مسلک بود، چون آنها گروهی بودند که علی(ع) را در قتل عثمان مقصر میدانستند و با اهل بیت به نوعی زاویه داشتند. در مسیر کوفه با امام هممسیر شده بود و جوری حرکت میکرد که با امام رخ به رخ نشود. در مسیر جایی ایستاده بود که امام برایش قاصد فرستاد که بیا. ظهیر به هر دلیلی که خدمت امام آمد، وقتی برگشت، برخی میگویند تمام داراییاش را به همسرش بخشید و همسرش را طلاق داد و پای سفره امام حسین(ع) آمد. همین آدم وقتی امام(ع) در شب عاشورا دو انگشت مبارکشان را باز کرده بودند و شهدا وضعیتشان را به اذنالله در بهشت میدیدند، دست امام را بست و پیشانی مبارکشان را بوسید و گفت؛ فرض کنید همه خوشیهای ما تمام شود و همه اتفاقات عالم اکنون باشد، باز هم نمیارزد که تو نباشی و ما باشیم.
اینکه در عید و عزا و ایام محرم و ماه مبارک و ...، زیارت امام حسین(ع) سفارش شده است، یکی از دلایلش همین نگاهی است که امام به حر، ظهیر و سی و چند نفر کرد و آمدند و توبه کردند. همین نگاهی که در روز عاشورا به دو تن از یارانشان که در سپاه دشمن بودند و دو برادر انصاری وقتی صدای هل من ناصر ینصرنی امام را شنیدند، به طرف سپاه امام آمدند و به دامن امام برگشتند. از این رو ما درِ خانه امام حسین(ع) میآییم تا بگوییم آقا، همه کارها تمام شده و باقی به نیم نگاه شما وابسته است و قول میدهیم با این نگاه شما، دلمان زیر و رو شود.
علی بن موسی الرضا(ع) هم تأکید کردهاند که اگر میخواهید گریه کنید، برای وجود امام حسین گریه کنید. وجود مبارک امام صادق(ع) هم فرمودند، تا میتوانید به زیارت امام حسین(ع) مشرف شوید. قدمی که امام حسین برای خداوند برداشته است، این سلطنت را به امام حسین عنایت کرده است و از این جهت، یکی از بابهای حرم امام حسین نیز سلطانیه است و ما به این امید میآییم که امام حسین(ع) به ما عنایت کند.
روایتی هست که امام رضا(ع) به ریان بن شبیب فرمودند؛ حواست باشد اگر در این عالم با هر چه باشی و علاقه داشته باشی و حتی به سنگ هم علاقه داشته باشی با آن محشور میشوی. این زیارت امام حسین(ع) برای این است که بگوییم آقا دوستت داریم و در مورد هر آنچه دروغ بگوییم در این مورد راست میگوییم و ان شاءالله که امام حسین(ع) هم دستمان را بگیرد.
ایکنا ـ حالا و پس از یک ماه مهمانی خدا برای حفظ احوالات معنویمان چه باید کنیم؟
اگر طعم یک شیرینی را چشیده باشیم، هر قنادی که برویم به دنبال همان طعم هستیم. چطور وقتی روضه امام حسین(ع) ما را تحت تأثیر قرار داده است، هر جا که روضه امام حسین(ع) باشد، با سر میرویم و حلوایی که امام به کام ما چشانده است، ما را زمینگیر خودش کرده است و به قول جوانهای امروزی اسیر خودش کرده است؛ بنابراین وقتی در ماه رمضان هر طعمی به دست آورده باشیم، به دنبال آن خواهیم بود. امساک ماه رمضان تمرینی است که حواسمان باشد، اگر قرار باشد در این عالم اتفاقی بیفتد، تحت عنایت پروردگار و دعای امام حسین(ع) خواهد بود. هرچه این مسئله را بیشتر باور کرده باشیم، میتوانیم حفظش کنیم.
یک راهکار به ما یاد دادهاند که اگر میخواهیم طعمی برایمان بماند، حواسمان باشد از پای محبت علی(ع) و فرزندانش بلند نشویم و هر قرمی برمیداریم، به عشق علی و امام حسین(ع) و فرزندانش است.
ایکنا ـ و سخن پایانی.
از طرف همه بزرگوارانی که دلشان در کربلای امام حسین(ع) است و مشتاق زیارت این گنبد و بارگاه حضرت هستند، عرض میکنم؛ السلام علیک یا ابا عبدالله(ع) یا قمر عشیره یا ابوالفضل العباس(س).
گفتوگو از محسن مسجدجامعی
انتهای پیام