نقش تربیتی ـ فرهنگی سرود و راهکارهای تقویت آن در مدارس
سرود در سالهای اخیر با چالشهایی در زمینه تولید، اجرا، بهروزرسانی و جذب نسل جدید روبهرو شده است. اقتضائات رسانهای و تغییر ذائقه موسیقایی نوجوانان، هجوم شبکههای اجتماعی و انبوهی از موسیقیهایی که تاثیر مستقیم و منفی بر جوانان و نوجوانان میگذارند، ایجاب میکند که سرود به شکلی نوآورانه و متناسب با سلیقه و زبان امروز تولید شود.
َبه گزارش ایکنا، سرود پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از یک قالب ساده و گاه کماهمیت هنری فراتر رفت و به یکی از ژانرهای برجسته تربیت فرهنگی و اجتماعی تبدیل شد. این قالب هنری با ویژگیهایی همچون قابلیت اجرا توسط گروههای جمعی، سادگی در انتقال پیام، انرژیزایی و ظرفیت بالای اثرگذاری احساسی ـ معنایی، جایگاه ویژهای در مدارس یافت.
رهبر انقلاب نیز بارها در سخنان خود بر اهمیت این حوزه تأکید کرده و خواستار احیای آن در مدارس و محیطهای آموزشی شدهاند. این تأکید نشان میدهد که سرود نه فقط یک فعالیت هنری، بلکه ظرفیتی تربیتی – هویتی است که میتواند همگرایی اجتماعی، نشاط جمعی، هویتسازی و انتقال ارزشها را تقویت کند.
با وجود این جایگاه مهم، سرود در سالهای اخیر با چالشهایی در زمینه تولید، اجرا، بهروزرسانی و جذب نسل جدید روبهرو شده است. اقتضائات رسانهای و تغییر ذائقه موسیقایی نوجوانان، هجوم شبکههای اجتماعی و انبوهی از موسیقیهایی که تاثیر مستقیم و منفی بر جوانان و نوجوانان میگذارند، ایجاب میکند که سرود به شکلی نوآورانه و متناسب با سلیقه و زبان امروز تولید شود. در این یادداشت تلاش میشود ضمن مرور جایگاه سرود، مهمترین چالشها و راهکارهای توسعه آن در مدارس بررسی شود.
اهمیت تربیتی، آموزشی و فرهنگی سرود پس از انقلاب
هویتسازی و انتقال ارزشها
سرود از آغاز انقلاب در انتقال پیامها و ارزشهای فرهنگی، دینی، ملی و انقلابی نقش تعیینکنندهای داشته است. آثار شاخص دهههای ۶۰ و ۷۰ امروز نیز همچون سرمایه معنوی و تاریخی، در حافظه جمعی جامعه باقی ماندهاند.
افزایش همبستگی و کار گروهی
اجرای سرود در مدارس باعث تقویت روحیه مشارکت و اعتمادبهنفس میشود. نوجوانان در گروهخوانی یاد میگیرند که هماهنگ باشند، به یکدیگر گوش دهند و نقش خود را در کنار دیگران پیدا کنند.
تربیت زیباییشناختی و هنری، نشاطآفرینی و تقویت فضای مدرسه
سرود، نقطه شروع مناسبی برای آشنایی دانشآموزان با موسیقی، ریتم، آوا و نظم هنری است. بسیاری از استعدادهای موسیقایی کشور از گروههای سرود مدارس شکوفا شدهاند. فضای آموزشی نیازمند نشاط و پویایی است. اجرای سرود، بهویژه در مراسم صبحگاه و برنامههای مناسبتی، نشاط روانی و حس تعلق به مدرسه را تقویت میکند.
چالشهای موجود در حوزه سرود، بهویژه در مدارس
با وجود ظرفیتها، حوزه سرود و گروهخوانی با موانعی روبهرو است که مانع شکوفایی کامل آن شده است. مهمترین چالشها به شرح زیر است:
۱. ضعف در تولید محتوای جدید و جذاب
بسیاری از سرودهای موجود همچنان با زبان، موسیقی و ساختار دهههای گذشته تولید میشوند. در حالی که نسل جدید با قالبهای مدرن موسیقی همچون پاپ، الکترونیک، هیپهاپ، راک، آر اند بی و سبکهای تلفیقی و ریتمهای بهروز و جذاب انس بیشتری دارند. ازاینرو سرود نیز باید خود را به ساختارها و ژانرهای مورد علاقه نسل جدید نزدیک کند چراکه نگاه نسل جوان و نوجوان امروز به مقوله سرود نگاه به مقولهای است جا مانده و قدیمی و بسیاری از نوجوانان حتی به این واژه فکر نمیکنند. حال اگر سرودی در یک رسانه اجتماعی پخش شود که با یک کیک و درامز جذاب و بهروز آغاز شود، این فاکتور مانند قلابی عمل میکند که شنونده را به دنبال خود میکشد. این روند در ادامه اگر حساب شده و فنی باشد به راحتی میتواند توجه نسل نوجوان را به خود جلب کند. اگر قالب به روز باشد، میتوان در قالب کلی سرود، مفاهیم ارزشمند اخلاقی، اجتماعی و انسانی را در شکل و فرمی که مورد دلخواه نسل زد باشد ارائه داد. این مسئله را میتوان به غذا خوراندن به طفلی شبیه کرد که غذای تزیین شده و شکلی را بسیار راحتتر میپذیرد تا غذایی که علیرغم طعم فوقالعاده اما روی ظاهر و تزئین کار نشده باشد. از اینرو میتوان به اهمیت فرم در موسیقی امروز و میزان بالای اثرگذاری آن پی برد.
۲. کمبود مربیان متخصص
بسیاری از مدارس مربی موسیقی یا متخصص آموزش سرود در اختیار ندارند و این کار یا بر دوش معلمان غیرمتخصص میافتد یا به شکل سطحی توسط معلم پرورشی انجام میگیرد که کمترین دانش و تجربهای در خصوص کار سرود ندارد. مربی غیر متخصص هم بالاجبار تنها بنابر وظیفهای که به او محول شده، از میان سرودهای آرشیوی اثری را برمیگزیند و با گروه کار میکند که هیچگونه خروجی موفقی نخواهد داشت. قطعا این نوع فعالیت سرودی در مدارس اگر با شرایط روز جایگزین نشود، تاثیری نخواهد داشت.
۳. ضعف زیرساختهای صوتی و تجهیزات
برای تولید یک سرود استاندارد حداقل نیاز به امکاناتی مانند میکروفن، دستگاه تنظیم صدا، فضای تمرین، یک دستگاه کیبورد و نرمافزارهای ساده تنظیم وجود دارد، در حالی که بسیاری از مدارس از این امکانات محروم هستند.
۴. نبود نظام حمایتی و انگیزشی برای دانشآموزان
دانشآموزان وقتی انگیزه میگیرند که محصول تلاششان دیده شود. بسیاری از برنامههای سرود امروز بدون جشنواره، مسابقه، نمایش مدرسهای یا مشوقهای مناسب برگزار میشود. امروزه همچنان سرود در بسیاری از مدارس، فقط به عنوان یک وظیفه و با همان ساختار قدیمی و بدون جذابیت انجام میشود.
۵. فاصله گرفتن محتوای سرود از زبان نسل جدید
بخشی از سرودهای آموزشی یا مناسبتی، زبان رسمی، خطابی و کمارتباط با احساسات نوجوانان دارند، خشک و بی روح هستند و در قالبهای بسیار قدیمی با تنظیماتی تکراری و فاقد جذابیت ارائه میشوند در حالی که برای تأثیرگذاری باید زبان روز، بیان پرانرژی، بازیهای زبانی و معنایی و پیامهای نزدیک به دغدغههای زیستی نسل نوجوان استفاده شود.
راهکارهای تقویت سرود در مدارس
مجموعهای از راهکارهای اجرایی، کاربردی و قابل عملیاتی شدن باید در بحث سرود ارائه شود.
۱. تأسیس «بخش دائمی سرود مدرسه»
در تمام مدارس باید، گروه سرود ثابت، مربی یا مسئول هنری که دستکم با مبانی موسیقی و سلفژ آشنایی داشته باشد، برنامه تمرین روتین هفتگی، تولید آثار کوتاه و مناسبتی باشد. بخش سرود باید با همان جدیتی که تیم ورزشی مدرسه فعالیت میکند و به رقابتهای منطقهای و استانی فرستاده میشود، برنامه مدون داشته باشد.
۲. آموزش مربیان تخصصی موسیقی و سرود
برگزاری دورههای کوتاهمدت ویژه معلمان برای تقویت دانش موسیقی، رهبری گروه دستکم در حدی که مربی بتواند سلفژ و کوکخوانی را به دانشآموزان یاد بدهد و متوجه فالشی و ناکوکی آنها شود. برای این امر، مدیران نواحی آموزش و پرورش میتوانند از ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانونهای فرهنگی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری، حوزه هنری یا انجمنهای موسیقی برای اعزام مربیان متخصص به مدارس، کمک گیرند.
۳. تولید سرودهای جدید با زبان و موسیقی بهروز
برای جذب نسل جدید، باید سرودها، ریتم پرانرژی و نزدیک به سلیقه نوجوانان داشته باشند. از سازهای جدید و جذاب برای دانشآموزان و تنظیمهای مدرن با حفظ چارچوبها استفاده کنند و البته بهترین ترکیب، بهره از سازهای جدید همراه با سازهای سنتی و محلی هر منطقه استفاده است که توامان هم جذابیت موسیقی روز را برایشان داشته باشد، هم از موسیقی اصیل منطقه خود استفاده کنند.
متن اشعار کوتاه، ساده، قابل حفظ کردن و سرشار از پیامهای انگیزشی، امیدآفرین و هویتساز باشد. هرچقدر اشعار و ترانهها توسط هنرمندان جوان و خوشذوق نوشته و تولید شود، به دلیل نزدیکی فکری، احساسی و عاطفی، باعث جذب و ترغیب بیشتر دانشآموزان به مقوله سرود خواهد شد. در گذشته سرودها بهخصوص در زمینه شعر دو ایراد متداول وجود داشت، یا شعر سفارشی و بسیار ضعیف بود یا از اشعار بزرگان کلاسیک همچون غلیات حافظ، مولانا و عطار استفاده میشد که سطح شعر برای این گروههای سنی مناسب و قابل درک و ارتباط برقرار کردن نبود و همین مسئله خود یکی از عوامل پس زدن سرود محسوب میشد.
این را باید توجه کرد که بدون عبور از مرزهای اخلاقی و فرهنگی، میتوان از ریتمهای مدرن، ملودیهای شاد و پرتحرک، سازهای الکترونیک با تنظیمهای حرفهای استفاده کرد تا سرود جذابتر شود.
۴. ایجاد استودیوهای ساده ضبط سرود
مدارس به آسانی و با فناوری ارزان و جدید، میتوانند با یک دستگاه رایانه یا لپتاپ و فقط با یک میکروفن، یک باکس یا استودیو با خروجی صوتی قابل قبول داشته باشند که هزینه چندانی نخواهد داشت. همچنین یک اتاق کوچک با عایق صدا میتواند مدارس را به تولید آثار باکیفیت نزدیک کند.
۵. برگزاری جشنوارههای منظم سالانه سرود دانشآموزی
موفقیت و دیدهشدن برای نوجوانان بسیار انگیزهبخش است. جشنواره سرود مدرسهای در سه سطح: مدرسه، منطقه، استان، پخش آثار برگزیده از شبکههای تلویزیونی یا فضای مجازی، دعوت از گروههای سرود برتر برای اجرا در رویدادهای ملی و مذهبی میتواند در این راستا بسیار انگیزهبخش و باعث رونق سرود شود. البته معدود جشنوارههای دانشآموزی سرود از چند دهه قبل همچنان فعال هستند اما در راستای همین مشکلات، آنها نیز رویکردشان به روز نشده و به نوعی فقط برگزار کننده رویدادی برای رفع و رجوع یک وظیفه سازمانی تلقی میشود.
۶. استفاده از سرود در مراسم مدرسه
در صبحگاه، جشنها و مناسبتها، اردوهای دانشآموزی، مسابقات ورزشی مدرسه، برنامههای پرورشی و فرهنگی هرچه اجرای سرود بیشتر شود، جذابیت و نفوذ آن نیز افزایش مییابد.
۷. مشارکت اولیا و هنرمندان محلی
دعوت از والدین برای حمایت از گروه سرود و تبیین اهمیت آن برای اولیا، استفاده از استعدادها و هنرمندان سرشناس محلی که حتی اگر فقط برای یک بار به مدرسه بیایند برای بازدید از گروه سرود میتواند باعث ایجاد شوق و انگیزه در اعضای گروه شود. و در بهترین حالت رایزنی و هنر مدیران مدرسه و اداره آموزش و پرورش مناطق این خواهد بود که از هنرمندان محلی برای همراهی در فعالیتهای سرودی بهره ببرند. حضور هنرمندان در این سطح، عاملی جذاب برای جذب دانشآموزان به سرود خواهد بود.
۸. تولید محتوای رسانهای و انتشار گسترده آثار
امروزه، شبکههای اجتماعی تمام دنیا را درنوردیدهاند و مهمترین تریبون برای دیده شدن و معرفی هر پدیدهای هستند. مدارس میتوانند برای گروه سرود خود حساب اینستاگرام یا تلگرام رسمی ایجاد کنند، کلیپ کوتاه از تمرین یا اجرا منتشر کنند، سرودها را در جشنها و مناسبتها به اشتراک بگذارند. این کار باعث دیده شدن استعدادها و افزایش انگیزه میشود. از سوی دیگر مخاطب هدف نیز جذب سرود خواهد شد. تقویت جلوههای بصری و ترکیب سرود با ویدئو بسیار کارساز است چراکه نسل امروز «تصویرمحور» است. هر سرود همراه با نماهنگ کوتاه بسیار اثرگذارتر میشود. استفاده از فناوریهای نو، نرمافزارهای ساده تنظیم صدا، استفاده از اپلیکیشنهای آموزشی موسیقی، تولید سرودهای تعاملی که هر دانشآموز بخش خود را ضبط و ترکیب کند، باعث میشود نه تنها خود اعضای گروه بلکه مخاطب نیز به این قالب موسیقایی جذب شود.
با توجه به موارد یاد شده میتوان گفت که امروزه تحولات رسانهای و تغییر ذائقه نسل جدید، ضرورت بازنگری و بهروزرسانی قالب سرود را آشکار میسازد. میتوان سرود را دوباره در جایگاه واقعی خود نشاند؛ جایگاهی که هم باعث نشاط دانشآموزان میشود و هم بستری برای تربیت هویتساز و امیدآفرین فراهم میکند. این مسیر، نهتنها یک فعالیت هنری، بلکه یک پروژه تربیتی – فرهنگی بنیادین برای آینده جامعه است. بازنگری در مقوله سرود و ترویج این هنر دو هدف مهم را دنبال میکند، اول جذب دانشآموزان به فعالیت مستقیم سرود و تبعات مثبت فرهنگی آموزشی که برای این قشر به دنبال خواهد داشت و دوم، هدف بزرگتر، جذب مخاطبان و گستره نسل جوان و نوجوان به شنیدن سرود است. مهمترین کارکرد و غایت سرود این است که نسل زد را از مصرف موسیقیهای مبتذل و منفی که تاثیر مستقیم بر اخلاق، رفتار و شخصیت این نسل میگذارد، به سمت گونهای از موسیقی در همان سطح جذابیت اما دارای بار محتوایی ارزشمند، آموزنده و در چهارچوب، سوق دهد.
