شواهد تقیه و مدارای شیخ طوسی(ره) در بغداد + فیلم

زیارت پرنور عاشورا از ناحیه مقدسه ربوبی صادر شده است؛ بنابراین زیارت عاشورا، حدیث قدسی است و نسبت به سایر زیارات امتیاز دارد. از دیدگاه شیعه، آیین اسلام دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبّری؛ یکی محبت به پیامبر و اهل‌ بیت (علیهم السلام) و دیگری بغض و کینه دشمنان آن پاک‌سیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، از دیدگاه عقل و همچنین از منظر نقل، آن‌چنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحت خرد و با مراجعه‌ای اندک به منابع اصیل اسلامی؛ آیات کریمه قرآن، روایات نبوی و سخنان اهل‌ بیت (علیهم السلام) جای هیچ تردیدی در آن باقی نمی‌ماند. 

از جمله منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فقره‌های متعددی، به برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) تصریح شده است. 

خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشوراپژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش یازدهم این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:

شیخ طوسی در اواخر اقامت خود در بغداد، کتاب مصباح المتهجد را تألیف کرد. ایشان در آن زمان زعیم و بزرگ عالم تشیع و مورد توجه عموم شیعیان بوده و در نقل زیارت عاشورا، در عبارات پایانی تقیه کرده و آن عبارات را نیاورده است.

در دوران حکومت آل‌بویه، درگیری‌ها میان اهل تسنن و شیعیان رخ می‌داد. در آن زمان شیخ طوسی شاهد بود که در بغداد افراطیان خانه استادش سیدمرتضی را به آتش کشیدند و می‌دید که خون شیعیان فراوانی بر زمین ریخته می‌شود. در این وضعیت لازم بوده است شیخ طوسی در یک کتاب دعا که به دست عموم مردم می‌رسید و کتاب تخصصی عالمان نبود، تقیه کند.

خوب است توجه کنیم، خود شیخ طوسی در آثارش اولاً تقیه را واجب می‌داند. او در تفسیر تبیان می‌نویسد: «و التقیة عندنا واجبة عند الخوف علی النفس»، تقیه از دیدگاه شیعه در هنگام ترس از جان، واجب است. خود شیخ طوسی هم در بغداد بسیار اهل مدارا و تقیه بوده است، و شواهد فراوانی در این خصوص وجود دارد. 

یکی از این شواهد، مجلس درس شیخ طوسی است؛ مرحوم محمدتقی مجلسی در کتاب ارزشمند «روضة المتقین» می‌نویسد: ما از مشایخ شنیدیم و از تتبع این ظنّ برای ما حاصل شد که فضلای شاگردان شیخ طوسی که همه مجتهد بودند، تعدادشان به بیش از ۳۰۰ نفر می‌رسید. ایشان در ادامه فرموده است: اما از اهل تسنن، بی‌شمار شاگردانی در درس ایشان حاضر می‌شدند. این گزارش نشان می‌دهد که لازم بوده است او اهل مدارا و تقیه باشد.

 
دومین شاهد این است که مرحوم محمدتقی مجلسی نوشته است: خلفای عباسی به شیخ طوسی کرسی کلام دادند و این کرسی را در آن زمان به کسی می‌بخشیدند که وحید دوران باشد. این گزارش نیز گویای تقیۀ شیخ طوسی در بغداد است. توجه به این نکته لازم است که در دوران آل‌بویه، خلفای عباسی نقش تشریفاتی داشتند و قدرت در دست امیر آل‌بویه بود

سومین شاهد که نشان می‌دهد شیخ طوسی در بغداد اهل تقیه و مدارا بوده، آثار این بزرگوار است؛ او در تفسیر تبیان بیش از ۱۸۰۰ بار از قَتاده (از مفسران و محدثان اهل تسنن) و بیش از ۱۵۰۰ بار از مجاهد (از مفسران آنان) نام برده است و به ندرت شاهدیم روایاتی از اهل بیت(ع) در تفسیر آیات قرآن کریم نقل کرده باشد؛ این روش شیخ طوسی سبب شده است تا ذهبی، از مورخان اهل تسنن بنویسد: ابوجعفر طوسی تفسیر بزرگی در ۲۰ جلد دارد و تعدادی کتاب دیگر که مشهور است. جالب اینکه: در بین آثار شیخ طوسی، توجه ذهبی تنها به این تفسیر جلب شده است! رضوان خداوند بر شیخ طوسی که با تألیف این تفسیر ارزشمند، جایگاه علمی شیعه را به اهل تسنن نشان داد و رضوان خدا بر امین الاسلام طبرسی که در تفسیر ارزشمند «مجمع البیان» روش شیخ طوسی را دنبال و با مدارای کامل آن کتاب را تألیف کرد.

چهارمین شاهد اینکه: مرحوم سیدبن طاووس در کتاب ارزشمند «سعدالسعود» که کتاب علوم قرآنی است، به تقیۀ جدش شیخ طوسی اشاره کرده و فرموده است: «و نحن نذكر ما حكاه‏ جدي أبوجعفر محمّدبن الحسن الطوسيّ في كتاب التبيان و حملته التقية علی الإقتصار عليه من تفصيل المكي من المدني و ...»؛ من آن چه جدم شیخ طوسی در تفسیر تبیان نقل کرده است را یاد می‌کنم و سپس می‌گوید: تقیه شیخ طوسی را واداشت و مجبور کرد تا در این تفسیر بسنده کند به اینکه کدام سوره مکی و کدام مدنی است. یعنی تقیه باعث شده‌ است ایشان روایات فراوان از اهل بیت(ع) که در مورد تفسیر و تأویل قرآن بوده است را در این کتاب نیاورد. این گزارش نشان می‌دهد شیخ طوسی چگونه در تبیان تقیه کرده است. کتاب ارزشمند تبیان با مصباح المتهجد به صورت همزمان تألیف شده و شیخ طوسی در هردو تقیه کرده است.