زیارت عاشورا از آغاز تا امروز/ 21
اشکال مفهومی در عبارت پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات + فیلم
اینجا سؤال مطرح می‌شود که مراد از اول ظالمی که به آل پیامبر(ص) ستم کرده است یک شخص است یا اشخاص متعدد؛ آنچه از این عبارت فهمیده می‌شود و ادبیات عرب، ظالم قطعا بر یک نفر منطبق است و نمی‌توان تصور کرد اول ظالم، جمع باشد.
زیارت پرنور عاشورا از ناحیه مقدسه ربوبی صادر شده است؛ بنابراین زیارت عاشورا، حدیث قدسی است و نسبت به سایر زیارات امتیاز دارد. از دیدگاه شیعه، آیین اسلام دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبّری؛ یکی محبت به پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) و دیگری بغض و کینه دشمنان آن پاک‌سیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، از دیدگاه عقل و همچنین از منظر نقل، آن‌چنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحت خرد و با مراجعه‌ای اندک به منابع اصیل اسلامی؛ آیات کریمه قرآن، روایات نبوی و سخنان اهل بیت (علیهم السلام) جای هیچ تردیدی در آن باقی نمی‌ماند.
از جمله منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فقره‌های متعددی، به برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) تصریح شده است.
خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشورا پژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش بیست و یکم این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:
در گفتارهای پیشین بیان شد: در عبارات پایانی زیارت عاشورا در کامل الزیارات، تقیه رخ داده است. علاوه بر شواهد بیرونی، شواهد درونی نشان می‌دهد عبارت‌های پایانی زیارت عاشورا در کامل الزیارات دارای اصالت نیست؛ اینجا به دو اشکال اشاره می‌کنم: اشکال اول، اشکال مفهومی است. ما در کامل الزیارات این‌گونه می‌خوانیم: «اللهم خص اول ظالم ظلم آل نبیک باللعن؛ ثم العن اعداء آل محمد من الأولین و الآخرین؛ اللهم العن یزید و أباه».
به نظر می‌رسد این عبارت از نظر مفهومی صحیح نیست؛ زیرا در این عبارت می‌گوییم: خدایا اولین کسی که آل پیامبرت را مورد ظلم قرار داد، به صورت خاص مورد لعن قرار بده! اینجا پرسشی مطرح می‌شود: مراد از اول ظالمی که به آل پیامبر(ع) ستم کرده یک شخص است یا اشخاص متعدد؟ آنچه از این عبارت فهمیده می‌شود و استعمال عرب به ما نشان می‌دهد، این است که در اینجا «اول ظالم» قطعاً بر یک نفر منطبق است و نمی‌توان تصور کرد «اول ظالم» بر جماعتی دلالت کند. این لفظ عمومیت ندارد؛ حتی به شکل بدلی هم شمول ندارد.
حال این پرسش به ذهن می‌رسد: این نخستین شخص که طلب لعن برای او داریم، چه ویژگی‌ای دارد که مشمول این نوع لعن خاص شده است؟ در پاسخ به این پرسش به‌روشنی می‌فهمیم: این شخص از آن جهت شایسته اختصاص به لعن است که ستمگری به آل پیامبر(ع) را آغاز کرده و در حقیقت او مؤسس ظلم است؛ سپس افراد دیگر در عبارت «ثم العن اعداء آل محمد من الأولین و الآخرین» مورد لعن قرار گرفته‌اند.
اکنون عرض می‌کنم: اشکال مفهومی اینجاست که این عبارت، یعنی عبارت «اللهم خص اول ظالم ظلم آل نبیک باللعن» با یک عبارت دیگر در زیارت عاشورا در تضاد و تنافی است؛ زیرا در آنجا می‌خوانیم: «فلعن الله أمة أسست اساس الظلم و الجور علیکم اهل البیت». براساس این عبارت، کسانی که مؤسس و بنیان‌گذار ظلم و جور بر اهل بیت (ع) بودند، امت و گروهی بودند و این عبارت با عبارتی که در انتهای زیارت عاشورا در کامل الزیارات نقل شده است، هماهنگ نیست. به نظر می‌رسد از دیدگاه مفهومی، عبارت کامل‌الزیارات مورد اشکال است.
ممکن است گفته شود: این اشکال به عبارت مصباح المتهجد هم وارد است. زیرا در آنجا هم می‌خوانیم: «اللهم خص انت اول ظالم باللعن منی و ابدأ به اولا ثم الثانی و الثالث و الرابع»؛ چه فرقی میان این دو عبارت وجود دارد؟
در پاسخ عرض می‌کنم: این اشکال به آنجا وارد نیست؛ زیرا در آنجا «اول ظالم» در معنای بنیان‌گذار ستم، ظهور ندارد؛ در آن عبارت ثانی و ثالث و رابع هم تأسیس‌کنندگان ظلم بر اهل بیت (ع) نیستند؛ بنابراین، این اشکال به آن عبارت وارد نیست. ان‌شاءالله در گفتار دیگر، به اشکال بعدی خواهم پرداخت.
مطالب مرتبط
