سنت‌های اجتماعی موجود در نهضت عاشورا

به گزارش ایکنا، آیت‌الله احمد مبلغی؛ استاد درس خارج حوزه علمیه، شامگاه 22 مردادماه در نشست علمی «تطابق‌پذیری نهضت امام حسین(ع) با قواعد اجتماعی» در مؤسسه فهیم با بیان اینکه نهضت حسینی(ع) از هر زاویه که قرائت شود احساس دستیابی به اندیشه‌های مختلفی وجود دارد، گفت: یکی از زوایایی که می‌توان برای قرائت این نهضت گشود قواعد اجتماعی است؛ این زاویه از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا امکان دستگیری از این نهضت براساس این خوانش بسیار زیاد است. قرائت این نهضت از زاویه جامعه‌شناختی به عنوان مادر، ریشه، بستر، تعدیل‌کننده و مجال‌دهنده به خوانش‌های دیگر به صورت صحیح است. 

 

مبلغی افزود: یعنی اگر از زاویه اجتماعی به نهضت حسینی نپردازیم تضمینی وجود ندارد که قرائات دیگر ما هم به درستی انجام بگیرد؛ زیرا این قرائت خاستگاه همه قرائت‌های دیگر است. حتی اگر این نهضت از زاویه قواعد اجتماعی خوانش نشود به طور قطع دچار اشتباهاتی از نهضت عاشورا خواهیم شد. مراد از قواعد اجتماعی، قواعدی است که براساس آن می‌توان به پیش‌بینی آینده پرداخت و روابط و مناسبات انسانی بر پایه این قواعد استوار است. 

 

استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه این قواعد، سنن الهی را هم در نظر می‌گیرند، اظهار کرد: متأسفانه در حوزه علمیه، بحث سنن الهی در کمال ضعف قرار دارد، زیرا به آن پرداخته نشده است گرچه مرحوم علامه طباطبایی و شهید مطهری و شهید صدر به آن پرداختند؛ علامه طباطبایی گفته است ما سه لایه در اندیشه اسلامی داریم؛ لایه اجتماعیات، لایه عبادیات و لایه معرفیات(اندیشه‌ها)؛ ایشان معتقد است اگر از اجتماعیات آغاز نکنیم به دو لایه دیگر هم نخواهیم رسید.

 

عضو مجلس خبرگان رهبری اضافه کرد: ابتدا جامعه باید براساس سنن تشکیل شوند سپس این جامعه به سعادت خواهد رسید به شرط اینکه مطابق این سنن عمل کند؛ قرآن هم در آیه: «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ » ابتدا از امت شروع کرده و سپس فرموده است: «وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ» یعنی ابتدا جامعه سپس عبودیت مطرح است.

 

استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه اولین قاعده سنت اجتماعی، تغییر سرنوشت است، ادامه داد: آیا نهضت حسینی دقیقا این قاعده را رعایت کرد؟ امام(ع) می‌توانست دو روش را طی کند؛ اول به سیاهی لشکر توجه کند و مانند همه سیاسیون عالم هیمنه درست کند و مردم را دور خود جمع کند؛ این تغییر هست ولی تغییر مثبت و در جهت صلاح و فلاح نیست؛ امام حسین(ع) قصد دارد که تغییری اساسی و ریشه‌ای ایجاد کند تا فساد و وضعیت نابهنجار جامعه را از بین ببرد و حرکت مبتنی بر ناهنجاری نمی‌تواند یک وضعیت ناهنجار بزرگتر را از بین ببرد لذا برخی می‌پرسند چرا امام حسین(ع) قواعد سیاسی را رعایت نکرد؛ زیرا او قصد داشت قواعد اجتماعی را رعایت کند.«إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ».

 

عضو مجلس خبرگان رهبری اضافه کرد: با تغییر درونی می‌توان تاریخ را عوض کرد به همین دلیل در شب عاشورا فرمودند از تاریکی برای رفتن استفاده کنید لذا کسانی ماندند که خلوص و عزم خالصانه داشتند؛ خطبه عاشورای امام از ابتدا تا انتها بر روی تغییر درونی جامعه استوار است هر چند این دگرگونی در همان روز اثر نکند ولی می‌ماند تا تاریخ آینده را عوض کند.

 

مبلغی با بیان اینکه سنت دوم؛ سنت رجوع به انفس و به تعبیر امروزی وجدان عمومی است، تصریح کرد: رجوع به وجدان عمومی با تغییر انفس تفاوت دارد؛ وجدان اجتماعی دقیق‌تر و مبتنی بر باورها و گاهی منشا تولد افکار عمومی درست است؛ رجعت به نفس و وجدان عمومی خیلی مهم است و نیازمند سه ضلع است؛ ابتدا وقوع یک رخداد استثنایی و ویژه و نمادین؛ ضلع دوم مردم و جمعیت چه مردم حاضر و چه ناظر و سومین ضلع مدیریت درست و دقیق و هدایتگری صحیح. اگر این سه ضلع انجام شود رجعت به انفس هم انجام خواهد شد. 

 

وی با بیان اینکه رجوع به وجدان گاهی بلافاصله و گاهی بعدا رخ می‌دهد مانند عاشورا که در آن روز رخ نداد ولی بعد از مدتی این کار شروع شد و تا الان هم این رجوع وجود دارد، اظهار  کرد: امام حسین(ع) در خطبه عاشورا فرمودند به وجدان خودتان برگردید؛ بنابراین این سنت رجوع به انفس و مراجعه به افکار عمومی امر خیلی مهم است؛ امام حسین(ع) استثنایی‌ترین حادثه تاریخ را خلق کرد و آوردن زن، فرزند، شهادت عزیزان و شهادت طفل شیرخواره همگی اضلاع این استثنا محسوب می‌شوند.

 

استاد درس خارج حوزه علمیه ادامه داد: سنت دیگر در نهضت عاشورا، فعال‌کردن سنت تحریک هویت است که در ادبیات علمی به بسیج هویت جمعی تعبیر می‌شود؛ گاهی هویت وقتی زیر وضع اجتماعی ناهنجار قرار گیرد کم کارکرد می‌شود و به حاشیه می‌رود؛ پیامبر(ص) هویت اسلامی را در بالاترین سطح شکل داده بود ولی این هویت به محاق و خفا رفته بود و امام(ع) تلاش کرد این هویت را زنده کند؛ به او گفتند به یمن برو ولی چون این هدف در آنجا قابل تحقق نبود فرمود؛ من دنبال اصلاح امت جدم هستم.

 

آیت‌الله مبلغی با اشاره به اینکه تحریک هویت سنت دیگر اجتماعی است با بیان اینکه هویت با نمادها تحریک می‌شود لذا از نمادها باید بهترین بهره را برد، گفت: به این دلیل اسب و شمشیر پیامبر(ص) را با خود به همراه آورد؛ لباس‌هایی را که در بیت نبوت بودند؛ زن، فرزند و اهل بیت(ع) را به کانون خطر آورد با اینکه می‌دانستند مصیبت زیادی بر آنان وارد خواهد شد؛ فرمود آیا نشنیدید که حسن و حسین دو سید شباب اهل جنت هستند؛ حتی رجزهای امام(ع) متوجه اهل حرم و زنان و کودکان مربوط به پیامبر(ص) است؛ مرتب نام پیامبر(ص) را می‌برد تا هویت مرده و به حاشیه رفته را احیاء کند. 

 

عضو خبرگان رهبری با بیان اینکه امام حسین(ع) از لفظ دشمن برای لشکریان مقابل خود استفاده نکرد زیرا هویت اسلامی در درون آنان بود و البته خفته شده بود، تصریح کرد: دشمنی وقتی است که هویت مشترک وجود ندارد؛ لشکر مقابل امام(ع) همگی چنان نبودند که به خون امام حسین(ع) تشنه باشند؛ بلکه هویت اجتماعی آنان را به حاشیه برده بود و امام(ع) قصد داشتند هویت و امت را زنده کنند نه اینکه صف‌بندی درست کنند. 

 

وی با اشاره به قاعده دیگر اجتماعی یعنی تقابل، افزود: اگر در شرایطی تقابل و مرزبندی رخ ندهد اساسا نمی‌توان جامعه را به سمت ارزش‌ها هدایت کرد و امام می‌دید همه مرزها در هم آمیخته شده است و اگر این مرزبندی نشود معلوم نیست چه کسی ظالم و چه کسی عادل است؛ البته اگر این مرزبندی به قطب‌سازی مانند جامعه ما تبدیل شود خطرناک است؛  مقصود جامعه آن گونه است که باید در آن تقابل به تعبیر قرآن ایجاد شود؛ کما اینکه در دوره انبیا هم این تقابل وجود داشت.

 

آیت‌الله مبلغی با بیان اینکه این تقابل در همه جا نباید ایجاد شود، ادامه داد: باید به قطب‌بندی غیرسازنده و وحدت‌شکن حساس باشیم و این نوع تقابل معنا ندارد ولی در جامعه اموی آن دوره، این مرزبندی باید ایجاد می‌شد؛ لذا فرمودند عاشورا ابراز انسانیت در برابر حیوانیت و خط انبیاء در برابر خط کفر است؛ دشمنان امام حسین(ع) به خیمه یورش می‌بردند و امام(ع) از حریم حرم دفاع می‌کردند.

 

وی با اشاره به قاعده دیگر یعنی فساد ساختاری در جامعه، اضافه کرد: این ساختار به تعبیر قرآن کریم در اثر رفتار خود مردم و جامعه ایجاد می‌شود؛ این سنت، سنت تولیت ظالم است؛ چرا امام حسین(ع) حرکت مقطعی و انقلاب کوچک نکرد؛ زیرا ساختار بهم ریخته بود و چاره‌ای جز یورش اساسی به این ساختار وجود نداشت. 

 

وی با اشاره به سنت شی‌انگاری از سوی ظالمان و انسانی‌اندیشی از سوی عادلان، گفت: این دو در ذیل سنت تغییر می‌گنجد زیرا سنت مادر است.